Przeniesienie zorganizowanej części przedsiębiorstwa (ZCP) w ramach umowy sprzedaży lub poprzez wniesienie aportem to jedne z najczęściej wykorzystywanych narzędzi w procesach reorganizacyjnych. Pozwala na przeniesienie wyodrębnionej części działalności – często całego segmentu operacyjnego – do innego podmiotu. Choć z perspektywy strategicznej może to być ruch bardzo korzystny, niesie ze sobą szereg wyzwań prawnych, z których jednym z najistotniejszych jest zapewnienie ciągłości kontraktowej.

Brak automatycznej sukcesji – co mówi prawo?

W polskim porządku prawnym nie istnieje instytucja automatycznego przejścia umów cywilnoprawnych na nabywcę ZCP. Zgodnie z art. 55¹ Kodeksu cywilnego, przedsiębiorstwo – a więc także jego zorganizowana część – obejmuje m.in. prawa wynikające z umów związanych z jego prowadzeniem. Jednak to, że dana umowa traktowana jest jako składnik ZCP, nie oznacza jeszcze, że nabywca staje się z mocy prawa stroną takiej umowy i może ją wykonywać bez zgody kontrahenta. W przeciwieństwie do procesów zakładających sukcesję uniwersalną (czyli automatyczne przejście z mocy prawa wszystkich praw i obowiązków), takich jak podziały czy połączenia spółek, sprzedaż ZCP lub wniesienie ZCP aportem do innego podmiotu nie gwarantuje takiego skutku.

Co do zasady, przeniesienie obowiązków wynikających z umowy wymaga zgody drugiej strony zgodnie z art. 519 Kodeksu cywilnego. W takim przypadku przeniesienie obowiązków z umowy może nastąpić w formie np. umowy pomiędzy zbywcą ZCP (jako dłużnikiem z umowy) oraz nabywcą ZCP (jako nowym dłużnikiem), przy czym zgoda kontrahenta (wierzyciela) może zostać złożona – w formie oświadczenia – zarówno zbywcy, jak i nabywcy ZCP. W praktyce powyższe regulowane jest w umowie przeniesienia ZCP. Brak uzyskania zgody skutkuje brakiem możliwości wykonywania umowy przez nabywcę ZCP, a w niektórych sytuacjach przeniesienie umowy może także wiązać się z nałożeniem kar umownych lub nawet prowadzić do wypowiedzenia umowy przez kontrahenta, co może negatywnie wpłynąć na funkcjonowanie biznesu. W przypadku umów o strategicznym znaczeniu (np. z kluczowym klientem generującym znaczącą część przychodów ZCP) może to podważyć sens całej transakcji.

Przeniesienie praw wynikających z umowy zazwyczaj nie wymaga zgody kontrahenta, chyba że umowa zawiera w tym zakresie odmienne postanowienia albo przeniesienie praw sprzeciwiałoby się ustawie albo właściwości zobowiązania.

Jakie czynności należy podjąć, aby zapewnić ciągłość kontraktową?

Zapewnienie ciągłości kontraktowej bywa jednym z najbardziej czasochłonnych i ryzykownych etapów całej transakcji. W związku z powyższym, pierwszym krokiem, który powinien zostać podjęty jeszcze przed rozpoczęciem procesu, jest przeprowadzenie szczegółowego audytu umów wchodzących w skład ZCP. Taki przegląd pozwala zidentyfikować, które kontrakty są kluczowe z punktu widzenia działalności operacyjnej, jak skonstruowane są postanowienia dotyczące przeniesienia praw i obowiązków wynikających z umowy, wypowiedzenia umowy czy zmiany kontroli, a także które z nich mogą wymagać renegocjacji lub zawarcia nowych porozumień. Należy także zwrócić uwagę na umowy, w których tożsamość kontrahenta ma kluczowe znaczenie dla drugiej strony. Przykładem mogą być umowy o świadczenie usług doradczych, outsourcingowych, licencyjnych czy serwisowych, w których zaufanie do konkretnego wykonawcy jest fundamentem współpracy.

W zależności od konstrukcji umowy, konieczne jest podjęcie dodatkowych czynności mających na celu przeniesienie umowy na nabywcę, co w praktyce oznacza zaplanowanie strategii komunikacji z kontrahentami i uwzględnienie procesu uzyskiwania zgód w harmonogramie transakcji (proces może okazać się długotrwały). Wbrew pozorom, nie chodzi tu wyłącznie o formalne uzyskanie zgody na cesję czy aneksowanie umowy. Równie ważne jest zbudowanie zaufania do nowego podmiotu, który będzie kontynuował współpracę. W wielu przypadkach dobrze zaplanowana komunikacja pozwala nie tylko sprawnie uzyskać zgodę, ale wręcz wzmocnić relację z kontrahentem.

W umowie przeniesienia ZCP warto przewidzieć mechanizmy zabezpieczające na wypadek braku zgody kontrahenta. Może to być np. warunkowe przeniesienie umowy, zobowiązanie zbywcy do uzyskania zgody w określonym terminie, a także klauzule rozliczeniowe, w tym obniżenie ceny w przypadku nie przeniesienia określonych kontraktów. W bardziej złożonych transakcjach stosuje się także rozwiązania przejściowe, takie jak umowy serwisowe (TSA).

Aspekty operacyjne – o czym łatwo zapomnieć, a co może sparaliżować działalność

Choć kwestie prawne są kluczowe, to w praktyce wiele problemów pojawia się na poziomie operacyjnym – często już po podpisaniu umowy przeniesienia ZCP. Przeniesienie umów to nie tylko formalność – to także szereg działań technicznych, które muszą zostać zsynchronizowane z dniem zamknięcia transakcji. Niedopilnowanie tych elementów może skutkować realnymi zakłóceniami w działalności operacyjnej.

Przykładowo, jeśli w ramach ZCP przenoszona jest działalność usługowa, konieczne może być zaktualizowanie danych do fakturowania w systemach klientów (np. w zakresie NIP), zmiana danych kontaktowych w systemach helpdeskowych, a także przekazanie dostępów do narzędzi IT, kont mailowych czy systemów CRM. W przypadku umów z dostawcami – np. leasingodawcami, operatorami logistycznymi czy firmami hostingowymi – brak aktualizacji danych może skutkować opóźnieniami w dostawach, błędami w rozliczeniach lub nawet zablokowaniem usług.

W praktyce warto przygotować szczegółowy plan operacyjny , który obejmuje nie tylko działania prawne, ale również aktualizację danych w systemach księgowych i finansowych czy przekazanie uprawnień i dostępów do systemów IT, a także inne czynności techniczne istotne z perspektywy funkcjonowania biznesu.

Warto też pamiętać o aspektach miękkich – np. czyja stopka widnieje w mailach wysyłanych z systemu. Te pozornie drobne elementy mają ogromne znaczenie dla postrzegania ciągłości działalności przez klientów i partnerów biznesowych.

Przeniesienie umów to nie formalność

Przeniesienie ZCP to nie tylko kwestia przeniesienia aktywów – to także, a może przede wszystkim, kwestia zachowania relacji biznesowych, które stanowią fundament działalności operacyjnej. Ciągłość kontraktowa jest jednym z kluczowych elementów tego procesu i wymaga zarówno wiedzy prawnej, jak i umiejętności zarządzania relacjami z kontrahentami. Właściwe przygotowanie, przejrzysta komunikacja i elastyczne podejście do negocjacji mogą przesądzić o powodzeniu całej reorganizacji.