Wraz z końcem lipca 2020 r. zakończył się proces przyjmowania przez PFR wniosków o udzielenie subwencji finansowej na rzecz mikroprzedsiębiorców oraz MŚP, których sytuacja gospodarcza uległa pogorszeniu w związku z pandemią COVID-19. Na chwilę obecną, beneficjentami programu zostało około 89% podmiotów, które złożyły wnioski.

Pomimo pozytywnego rozpatrzenia większości wniosków, należy zakładać, że PFR przez kolejne miesiące będzie weryfikować spełnienie przez beneficjentów kryteriów udziału w programie, a za rok sprawdzać także wystąpienie warunków umorzenia części subwencji. Już w treści regulaminu programu pomocowego PFR zastrzegł sobie prawo do przeprowadzenia dalszej pogłębionej analizy w celu weryfikacji spełniania przez beneficjentów warunków programowych.

Należy również pamiętać, że PFR może współpracować w zakresie tarczy finansowej, w tym w kwestii weryfikacji beneficjentów, między innymi z: (i) Krajową Izbą Rozliczeniową, (ii) bankami, (iii) instytucjami finansowymi, (iv) Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, (v) Ministrem Rozwoju, (vi) Ministrem Finansów, (vii) Krajowym Rejestrem Sądowym, (viii) Krajową Administracją Skarbową oraz pozyskiwać informacje od tych instytucji i organów.

W przypadku wykrycia nieprawidłowości PFR może podjąć decyzje o konieczności zwrotu całości bądź części subwencji.

Kontrole w zakresie kryteriów udziału w programie

Należy przypuszczać, że przedmiotem weryfikacji PFR będą w szczególności dane oraz oświadczenia, które nie były (lub nie mogły być) automatycznie badane na etapie udzielania subwencji. W tym kontekście m.in. następujące kwestie mogą być przedmiotem pogłębionej analizy:

  1. status beneficjenta jako mikroprzedsiębiorcy lub MŚP – w szczególności sprawdzane mogą być powiązania pomiędzy przedsiębiorcami warunkujące wspólne określanie statusu przedsiębiorcy;
  2. zmieszczenie się przez beneficjentów w limicie wsparcia określonym przez Komisję Europejską (800 000 EUR) – co może być szczególnie weryfikowane pod kątem wyczerpania limitu przez podmioty powiązane;
  3. sposób wydatkowania środków – środki otrzymane z programu pomocowego nie mogą być wydatkowane w sposób dowolny. Regulamin PFR wymienia wydatki, na które nie można wykorzystać dofinansowania, niemniej wiele sytuacji może budzić wątpliwości, w szczególności w przypadku wypłat przez beneficjentów dywidend, płatności na rzecz właścicieli czy też podmiotów powiązanych.

W tym miejscu warto zaznaczyć, że beneficjenci mogą ograniczyć ryzyka w tym obszarze, w szczególności w odniesieniu do sposobu wydatkowania środków poprzez różne rozwiązania – od określonego wydzielenia i odrębnego gospodarowania pulą środków z subwencji, poprzez odpowiednio wcześniej planowane i strukturyzowane finansowanie kluczowych wydatków.

Na marginesie, warto wskazać, że sposób wydatkowania środków z subwencji może rodzić konsekwencje nie tylko podczas tego typu kontroli, ale także w trakcie np. typowych kontroli podatkowych. Sfinansowanie środkami z subwencji różnych celów może mieć bowiem wpływ na możliwość rozpoznania podatkowych kosztów uzyskania przychodów. Również z tej perspektywy warto odpowiednio zaplanować źródła finansowania kluczowych wydatków.

Umorzenie subwencji a czynności weryfikacyjne

Zintensyfikowanych działań weryfikacyjnych należy spodziewać się także na etapie zwrotu części subwencji finansowych. W szczególności wysokość zatrudnienia oraz poniesionej przez przedsiębiorców straty (jako kryteria, od których uzależniony jest poziom umorzenia przyznanej pomocy) może być drobiazgowo weryfikowana przez PFR. Również w tym zakresie wiele kwestii może być przedmiotem sporu pomiędzy przedsiębiorcami a PFR, jak na przykład zmiana formy prawnej zatrudnienia personelu u beneficjenta (gdy część pracowników zostanie zastąpiona przez zleceniobiorców) czy charakter operacji, które spowodowały wystąpienie straty.

W tym miejscu należy wskazać, iż regulacje programu pozostawiają dużą swobodę interpretacyjną organom, a różne kryteria są nieostre. Mając na uwadze wyjaśnienia PFR, nawet jeżeli jakieś zdarzenie formalnie nie jest wprost niezgodne z przepisami, ale nosi znamiona nadużycia, może ono zostać zakwestionowane jako celowe działanie podjęte dla wyłudzenia subwencji.

Stąd w przypadku sytuacji, które mogą rodzić ryzyko takiej oceny przez organy, warto np. zadbać o odpowiednią dokumentację, potwierdzającą, że celem danego działania nie było wyłudzenie subwencji, a jego wystąpienie było implikowane innymi czynnikami.

Możliwość zmiany warunków uczestnictwa w programie

Uczestnicy programu pomocowego powinni również pamiętać, że pozostają związani z PFR nie tylko zawartą umową, lecz również treścią regulaminu ubiegania się o udział w programie rządowym „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm”. Tymczasem, wspomniany regulamin w każdej chwili może zostać zmieniony (§ 16 tego regulaminu) co może mieć wpływ na prawa i obowiązki beneficjentów.

Warto więc na bieżąco sprawdzać, czy regulacje w tym zakresie nie zostały zmodyfikowane i o ile jest to konieczne i możliwe odpowiednio reagować, aby w razie kontroli nie narazić się na negatywne konsekwencje, włącznie z koniecznością zwrotu otrzymanej pomocy.