NSA stanął po stronie podatników w zakresie instrumentalnego wszczynania postępowań karnoskarbowych

NSA, w składzie 7 sędziów, wydał uchwałę w sprawie I FPS 1/21, w której uznał, że sądy administracyjne są uprawnione do zweryfikowania, czy wszczęcie postępowania karnoskarbowego nie miało charakteru instrumentalnego i pozornego, tj. nie służyło jedynie zawieszeniu biegu przedawnienia zobowiązania podatkowego.

W ustnych motywach uchwały wskazano, że skoro ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie okoliczności wszczęcia postępowania karnoskarbowego do Ordynacji podatkowej, jako jednej z przesłanek zawieszenia biegu przedawnienia zobowiązania podatkowego, to ta przesłanka stała się jednocześnie elementem norm prawa podatkowego i w pierwszej kolejności winna ona być zweryfikowana, nie tylko czysto formalnie, przez organy podatkowe. Następnie podlega ona kognicji sądów administracyjnych jako element szerszej oceny prawidłowości działania tych organów.

Co istotne, NSA wskazał również, w ustnych motywach uchwały, jakie przykładowe przesłanki wskazują na to, że działanie organu miało charakter instrumentalny, i w konsekwencji, nie powinno powodować zawieszenia biegu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Są nimi w ocenie NSA m.in. sytuacje, gdy w postępowaniu można zaobserwować brak należytej aktywności organów czy też występują negatywne przesłanki procesowe uniemożliwiające prowadzenia postępowania karnoskarbowego. NSA podkreślił, że katalog w tym zakresie jest oczywiście otwarty, a wskazane okoliczności mają jedynie przykładowy charakter.

Przedstawiona przez NSA wykładnia przepisów ma, w ocenie tego Sądu, zapewnić pełną realizację zasady demokratycznego państwa prawa, jak również zasady prowadzenia postępowania podatkowego w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych. Warto bowiem wskazać, że podatnik nie ma możliwości zaskarżenia wszczęcia postępowania karnoskarbowego, co powodowałoby wyjęcie instytucji zawieszenia przedawnienia podatkowego w tym zakresie spod kontroli sądowej.

Choć uchwałę NSA należy niewątpliwie określić jako korzystną dla podatników, to może nie rozwiązać ona wszystkich kwestii związanych z instrumentalnym wszczynaniem przez organy podatkowe postępowań karnoskarbowych, jedynie w celu zawieszenia biegu przedawnienia zobowiązania podatkowego.

Nie można bowiem wykluczyć, że po stronie właściwych organów, pojawi się tendencja do mnożenia czynności w postępowaniach karnoskarbowych, które w rzeczywistości będą miały charakter w dużej mierze pozorny (np. przesłuchania o bardzo ograniczonym znaczeniu dla sprawy), służących jedynie usprawiedliwieniu przed sądami administracyjnymi zawieszenia biegu przedawnienia. Ponadto, warto wskazać, że w polskim prawie podatkowym istnieją również inne kontrowersyjne regulacje umożliwiające organom podatkowym obchodzenie instytucji przedawnienia zobowiązań podatkowych – np. związane z egzekucją tych zobowiązań. W konsekwencji rozwiązaniem, które należałoby w tym zakresie rozważyć, są kompleksowe zmiany legislacyjne, powodujące, że możliwość przedawniania się zobowiązań podatkowych wraz z upływem czasu, będzie jednak regułą (co jest zgodne z samą istotą omawianych rozwiązań prawnych – inaczej prawo podatkowe po prostu nie przewidywałoby instytucji przedawnienia), a nie wyjątkiem od niej (do czego doprowadziła aktualna, zakwestionowana dzisiaj przez NSA praktyka organów podatkowych).

Niezależnie od powyższego, omawianą uchwałę należy ocenić zdecydowanie pozytywnie jako krok we właściwym kierunku i również jasny sygnał ze strony NSA o braku akceptacji dla instrumentalnego nadużywania prawa przez organy podatkowe.

Najbliższe wydarzenia:

Webinar: Polski Ład – co oznacza dla pracowników, przedsiębiorców i pracodawców w kontekście obciążeń podatkowych i ZUS. Jakie są alternatywy? | 27 maja

Szkolenie: Zmiany związane ze Slim VAT - faktury korygujące | 27 maja
Szkolenie: Home office, telepraca i inne dopuszczalne formy wykonywania pracy poza biurem | 27 maja
Szkolenie: Slim VAT - zmiany inne niż dotyczące faktur. Zmiany w JPK_VAT. Slim VAT 2 | 31 maja