Dnia 29 marca 2023 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie wydał wyrok w sprawie przedterminowego wykupu obligacji. Wyrok odnosił się głównie do uchybień w gromadzeniu materiału dowodowego, ale są w nim poruszane ciekawe wątki, które ukazują, na co organ podatkowy może zwracać uwagę w transakcjach związanych z wykupem obligacji.

Przebieg kontroli celno-skarbowej

Spółka zawarła umowę pożyczki z podmiotem powiązanym, po czym podmioty podjęły decyzję o konwersji pożyczki na obligacje zerokuponowe w celu m.in.: ograniczenia ryzyka stopy procentowej, zwiększenia płynności finansowej i bezpieczeństwa finansowania, a także zwiększenia elastyczności w zakresie ewentualnego zamiaru zbycia wierzytelności.

W wyniku postępowania podatkowego naczelnik urzędu celno-skarbowego uznał, że spółka zawyżyła koszty uzyskania przychodów w związku z tzw. opłatą dodatkową (soulte) z tytułu przedterminowego wykupu obligacji po cenie odbiegającej od warunków, które ustaliłyby niezależne podmioty. Organ wskazał, że metoda określenia wartości przedterminowego wykupu obligacji dawała możliwość osiągnięcia dodatkowej korzyści, która nie odzwierciedlała zaangażowania dodatkowych aktywów, czy też ponoszenia dodatkowego ryzyka. Te czynniki uwzględniało już oprocentowanie.

Jak podkreślił organ, oprocentowanie zadłużenia zostało ponadto "zamrożone" w okresie, kiedy stopa EURIBOR była bliska historycznym maksimom. Organ podniósł, że pomimo ponad 10-letniej perspektywy finansowania, w warunkach emisji obligacji nie wprowadzono mechanizmu dostosowania oprocentowania do aktualnych warunków rynkowych. Na dodatek, zdaniem organu, unormowanie praw i obowiązków stron umowy powodowało, że sytuacja obligatariusza była w nieuzasadniony sposób uprzywilejowana, bowiem (i) obligatariusz mógł w dowolnym momencie sprzedać obligacje na rzecz innego podmiotu, bez konieczności otrzymania zgody emitenta, (ii) w przypadku zaistnienia warunków rynkowych, w których rzetelna wartość rynkowa byłaby korzystna z punktu widzenia skarżącej, nie mogła ona skorzystać z możliwości przedterminowego wykupu obligacji bez zgody obligatariusza.

Na etapie postępowania odwoławczego uzupełniono materiał dowodowy o informacje dotyczące emisji obligacji, na podstawie których organ uznał, że m.in. są to obligacje krótkoterminowe, gdzie emitentem jest spółka chińska, notowana na giełdzie w Hongkongu, więc nie mogą stanowić punktu odniesienia, ponieważ jest to inny rynek geograficzny pod względem stopnia rozwoju, różnic kulturowych i odrębności systemu prawnego uniemożliwia porównanie transakcji.

Organ również zwrócił uwagę, że obligacje zbliżone są do pojęcia "pożyczki". Celem obu tych instrumentów jest bowiem pozyskanie finansowania na określony cel, w zamian za określone wynagrodzenie, tj. przy pożyczce (kredycie) za odsetki, a w przypadku obligacji za odsetki lub dyskonto.

W niniejszej sprawie skarżąca spółka zarzuciła organowi m.in. brak rozpoznania istotnych czynników porównywalności i odmowę przyjęcia do porównań danych przez nią zaprezentowanych.

Co na to WSA w Olsztynie?

Odnosząc się do argumentu organu o "zamrożeniu" stóp procentowych w wyniku konwersji wskazano, że organ dokonał oceny postępowania spółki przy uwzględnieniu obecnie posiadanej przez niego historycznej wiedzy. Racjonalność zachowania spółki udowadnia obecna sytuacja gospodarcza i ekonomiczna, kiedy w obliczu stale rosnącej inflacji w latach 2021-2022 stopy procentowe istotnie wzrosły, co skłoniło wielu kredytobiorców do zamiany oprocentowania ze zmiennego na stałe.

Ocena tej kwestii w aspekcie posiadanej przez organ wiedzy i doświadczenia na dzień wydania decyzji pozostawała w sprzeczności z regulacją § 4 ust. 3 rozporządzenia, który nakazuje ocenę jedynie tych okoliczności, które mogły być znane stronom transakcji w dniu jej zawarcia.

Kolejny aspekt dotyczył braku przedłożenia przez organ własnej analizy porównywalności transakcji według kryteriów wynikających z rozporządzenia. Sąd wskazał, że nawet w sytuacji braku materiału porównawczego w zakresie emisji obligacji, organ nie miał prawa do automatycznego porównania analizowanej transakcji do klasycznego kredytu bankowego, bez przeprowadzenia stosownej analizy porównywalności, tj. m.in. bez uwzględnienia elementów różnicujących poszczególne instytucje i ich możliwego istotnego wpływu na wysokość wynagrodzenia. Organ podatkowy powinien przede wszystkim podjąć rzetelne próby zgromadzenia danych porównawczych, a następnie wykazać miarodajność porównywanych transakcji lub brak takich danych. Ustalenie, czy badane transakcje posiadają wystarczający stopień podobieństwa, wymaga analizy wszystkich istotnych warunków transakcji. W sytuacji ustalenia, że cena transferowa wykracza poza zakres wyznaczony cenami stosowanymi do podmiotów niezależnych, należy wówczas ustalić, czy różnice w cechach transakcji kontrolowanej uzasadniają zastosowanie innej ceny.

Sąd zauważył również, że z uwagi na specyficzny charakter niektórych operacji, wynikający z funkcjonowania w grupie kapitałowej, często trudno doszukać się podobieństw z transakcjami podejmowanymi między podmiotami niepowiązanymi, co jednak nie uprawnia a priori do identyfikowania ich z umowami kredytu bankowego, bez uprzedniego zweryfikowania podobieństw i różnic pomiędzy instrumentami finansowymi.

Konkluzje

W kontekście przytoczonego wyroku warto zwrócić uwagę na kilka aspektów:

  • warunki transakcji nie powinny być korzystniejsze dla jednej ze stron;
  • przyrównanie obligacji do klasycznego kredytu bankowego nie powinno mieć miejsca bez przeprowadzenia analizy porównywalności, która będzie uwzględniała różnice między instytucjami oraz ich wpływ na wysokość ceny transferowej;
  • analiza porównywalności powinna uwzględniać szereg parametrów, w tym m.in. okres finansowania, kryterium geograficzne (zbieżne z terytorium siedziby działalności prowadzonej przez strony transakcji), jak również zaangażowane aktywa i ryzyka ponoszone w ramach transakcji;
  • w przypadku podważenia lub braku materiału porównawczego przedłożonego przez podatnika, organ powinien przeprowadzić wnikliwą analizę z uwzględnieniem charakterystyki transakcji, a w przypadku stwierdzenia różnic pomiędzy transakcjami, które mają wpływ na cenę – do uwzględnienia poprawek eliminujących efekty stwierdzonych różnic.

Zachęcamy do przeanalizowania analiz porównawczych dla transakcji pożyczek / obligacji pod kątem uwzględnienia w nich szczegółowych parametrów finansowania.

Źródło wyroku: I SA/Ol 33/23 - Wyrok WSA w Olsztynie z 2023-03-29 (nsa.gov.pl)