Na pierwsze czytanie w Sejmie oczekuje obecnie rządowy projekt nowelizacji ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (druk nr 899). Projekt ten przewiduje w szczególności kolejne istotne zmiany w zakresie sposobu rozpoznawania spraw przez sądy administracyjne w czasie epidemii COVID-19.

Dotychczasowe zmiany wywołane COVID-19

 Zmiany wprowadzone przepisami Tarczy 3.0

Zmiany, wynikające z przepisów Tarczy 3.0, wprowadzone w maju 2020 r., w celu ograniczenia rozprzestrzeniania się epidemii COVID-19, skutkowały odejściem od ogólnej zasady rozpatrywania spraw na rozprawach przeprowadzanych w budynku sądu z osobistym udziałem stron lub ich pełnomocników.

Obowiązujący aktualnie art. 15zzs4 Tarczy 3.0 umożliwia przewodniczącemu skierowanie sprawy do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym, jeżeli:

  • przewodniczący uzna rozpoznanie sprawy za konieczne,
  • nie można przeprowadzić rozprawy na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku,
  • przeprowadzenie rozprawy w budynku sądu mogłoby wywołać nadmierne zagrożenie dla zdrowia osób w niej uczestniczących.

Zgodnie z aktualnie obowiązującym brzmieniem art. 15zzs4, jeśli rozprawa bez użycia ww. urządzeń nie wywoła nadmiernego zagrożenia dla zdrowia osób, które miałyby w niej uczestniczyć – wówczas możliwe jest jej przeprowadzenie w budynku sądu. Brzmienie przepisów nie precyzuje jednak, na podstawie jakich kryteriów sąd miałby dokonać oceny tego zagrożenia.

Zmiany wynikające z zarządzenia Prezesa NSA

W październiku 2020 r., ze względu na dalsze rozprzestrzenianie się epidemii, Prezes NSA wydał zarządzenie w sprawie odwołania rozpraw oraz wdrożenia w NSA działań profilaktycznych, służących przeciwdziałaniu potencjalnemu zagrożeniu zakażenia wirusem SARS-CoV-2, w związku z objęciem Warszawy obszarem czerwonym.

W konsekwencji, z dniem 17 października 2020 r. odwołano rozprawy, kontynuując działalność́ orzeczniczą NSA wyłącznie w trybie rozpoznawania spraw na posiedzeniach niejawnych. Wprowadzono również szereg zmian organizacyjnych, zakładających w szczególności pracę w systemie zdalnym.

W zarządzeniu wskazano ponadto, że znajduje ono odpowiednie zastosowanie również do wojewódzkich sądów administracyjnych.

Jakie zmiany przewiduje najnowszy projekt?

Oczekujący obecnie na pierwsze czytanie w Sejmie projekt wprowadzić ma w szczególności zmiany w dotychczasowym brzmieniu art. 15zzs4 Tarczy 3.0. Zakłada on przede wszystkim uproszczenia w zakresie procedury kierowania spraw do rozpoznania na posiedzeniach niejawnych, nawet bez zgody stron.

Dotychczas, jeśli skarga kasacyjna zawierała wniosek o przeprowadzenie rozprawy, NSA doręczał stronom zawiadomienie o zamiarze skierowania sprawy na posiedzenie niejawne. Od dnia doręczenia tego zawiadomienia strony miały 14 dni na ewentualne wyrażenie zgody na rozpoznanie sprawy w tym trybie. Tymczasem zgodnie z nowym brzmieniem art. 15zzs4 ust. 1, NSA nie będzie już związany wnioskiem stron o przeprowadzenie rozprawy.

Po wprowadzeniu projektowanych zmian, zarówno w NSA, jak i w wojewódzkich sądach administracyjnych, przewodniczący nadal będzie mógł zarządzić przeprowadzenie posiedzenia niejawnego, jeżeli uzna rozpoznanie sprawy za konieczne, a nie można przeprowadzić jej na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. Jednak ze względu na zmianę art. 15zzs4 ust. 3, przewodniczący kierując sprawę na posiedzenie niejawne nie będzie już musiał analizować, czy przeprowadzenie rozprawy w budynku sądu mogłoby wywołać nadmierne zagrożenie dla zdrowia osób w niej uczestniczących. Zarówno w wojewódzkich sądach administracyjnych, jak i w NSA sędziowie na posiedzeniach niejawnych, orzekać będą nadal w składach 3-osobowych.

Ponadto, w projekcie doprecyzowano również, w jaki sposób mają być przeprowadzane rozprawy. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 15 zzs4 ust. 2, przeprowadzanie rozpraw przed sądami administracyjnymi ma odbywać się przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających jednoczesny bezpośredni przekaz obrazu i dźwięku. Projekt wskazuje wprost, że osoby uczestniczące w rozprawie nie będą musiały przebywać w budynku sądu.

Jak długo będą obowiązywały zmiany?

Czas, w którym sądy administracyjne będą mogły przeprowadzać rozprawy zdalne oraz znacznie częściej kierować sprawy na posiedzenia niejawne jest bezpośrednio uzależniony od tego, jak długo występować będzie w Polsce zagrożenie epidemią COVID-19.

Podobnie jak dotychczas obowiązujące przepisy Tarczy 3.0, projekt zakłada, że przedstawione powyżej zmiany mają obowiązywać zarówno w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, jak i w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich.

Co to oznacza w praktyce?

Zgodnie z informacjami udostępnianymi w ramach e-Wokandy, w niektórych sądach administracyjnych liczba przeprowadzanych posiedzeń niejawnych obecnie przekracza już nawet 130 posiedzeń dziennie.

Projektowane uproszczenie w zakresie przesłanek umożliwiających skierowanie sprawy do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym zapewne skutkować będzie utrzymaniem się widocznej już teraz tendencji do istotnego zwiększenia ilości rozpoznawanych spraw.