W ostatnim czasie obserwować możemy coraz częstszą praktykę organów podatkowych polegającą na ustanawianiu zabezpieczenia na majątku podatnika jeszcze przed wydaniem decyzji wymiarowej w toku prowadzonej kontroli. Takie działania organów mogą w wielu przypadkach doprowadzić do utraty płynności finansowej po stronie podatnika i w najgorszym wypadku do upadłości w momencie, w którym nie doszło nawet do finalnego zakwestionowania jego rozliczeń podatkowych. Organ podatkowy uzasadnia to tym, że stosując zajęcie majątku, zabezpiecza się przed wyzbywaniem się majątku przez podatnika lub zapobiega upływowi terminu przedawnienia zobowiązania.

Zgodnie z treścią art. 33 Ordynacji podatkowej, zabezpieczenie majątkowe można zastosować „w szczególności, gdy podatnik trwale nie uiszcza wymagalnych zobowiązań o charakterze publicznoprawnym lub dokonuje czynności polegających na zbywaniu majątku, mogąc w ten sposób utrudnić lub udaremnić ich egzekucje”. Użycie przez ustawodawcę zwrotu „w szczególności” pozostawia pewną dowolność i zdarza się, że organy ustanawiają zabezpieczenie na majątku podatnika w sprawach niewymagających tak daleko posuniętych działań.

Co do zasady najbardziej dotkliwymi dla podatnika są zabezpieczenia przymusowe w formie hipoteki przymusowej, zastawu skarbowego oraz zajęcia środków pieniężnych. Podstawą do nakładania takich zabezpieczeń są zarówno przepisy Ordynacji podatkowej, jak również ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

W przypadku podatników posiadających nieruchomości o znacznej wartości, organy podatkowe mogą złożyć wniosek o wpis hipoteki przymusowej. O samym fakcie złożenia takiego wniosku podatnik nie jest zawiadamiany i dopóki wpis nie zostanie dokonany, to informację o złożeniu takiego wniosku można uzyskać tylko poprzez przeglądanie na bieżąco wzmianek w księgach wieczystych nieruchomości. W sytuacji ustanowienia hipoteki przymusowej sprzedaż zajętej nieruchomości będzie praktycznie niemożliwa, a co więcej po stronie podatnika powstaje prawdopodobieństwo znacznego osłabienia zdolności kredytowej oraz zwiększa się koszt obsługi długu.

Na innych niż nieruchomość składnikach majątkowych organy podatkowe mogą ustanowić zastaw skarbowy. Organ podatkowy informuje podatnika o dokonaniu wpisu do rejestru zastawów, jednak nałożenie takiego zabezpieczenia może istotnie ograniczyć działalność podatnika, zwłaszcza gdy zabezpieczenie zostanie ustanowione na majątku przeznaczonym do sprzedaży w ramach prowadzonej działalności.

Bardzo dotkliwą formą zabezpieczenia stosowaną przez organy podatkowe jest zajęcie środków pieniężnych. W większości przypadków zabezpieczenie na środkach pieniężnych prowadzi do utraty płynności finansowej podatnika. Często takie zabezpieczenie jest ustanawiane na zwrotach VAT przysługujących podatnikowi niezależnie od przedmiotu prowadzonego postępowania. Taka praktyka organów powoduje, że podatnik bardzo szybko traci płynność finansową, a w przypadku działalności ukierunkowanej na osiąganie zysków z kilku- lub kilkunastoprocentowej marży w obrocie towarami, w ciągu kilku miesięcy podatnik nie jest już w stanie prowadzić swojej działalności.

Dopóki przepisy nie przewidują precyzyjnego katalogu przesłanek ustanowienia przymusowego zabezpieczenia, organy powinny wykorzystywać to narzędzie ze szczególną ostrożnością i w sytuacjach, w których jest to naprawdę niezbędne – zwłaszcza w sprawach, w których nie doszło jeszcze do wydania żadnej decyzji, w której organ zakwestionował rozliczenia podatkowe. Może się bowiem okazać, że rozliczenia podatnika były prawidłowe, ale ustanowione zabezpieczenie doprowadziło do bankructwa podatnika. Możliwość ustanawiania przymusowego zabezpieczenia przed zakończeniem postępowania z pewnością nie powinno być przez organy podatkowe stosowane tylko na „wszelki wypadek”, a wydaje się, że coraz częściej dochodzi do takich sytuacji.