Zgodnie z najnowszym orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego, organy podatkowe są uprawnione do stosowania instytucji wynikających z Kodeksu Cywilnego przy egzekucji zobowiązań podatkowych.

W ostatnią środę (18 kwietnia 2018 r.) TK zajął się wnioskiem Rzecznika Praw Obywatelskich o stwierdzenie niekonstytucyjności art. 527 § 1 KC w zakresie, w jakim znajduje on zastosowanie do dochodzenia należności publicznych (w tym podatków) na drodze cywilnej.

Pytanie dotyczyło tzw. skargi pauliańskiej, która – na gruncie spraw cywilnych – pozwala wierzycielowi wnioskować o uznanie czynności dokonanej przez jego dłużnika z osobą trzecia za bezskuteczną, jeśli:

  • została ona dokonana ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela,
  • osoba trzecia o tym wiedziała lub przy dochowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

W skrócie, na podstawie tego przepisu, jeśli dłużnik wyzbywa się majątku, wierzyciel może domagać się uznania danych czynności za niebyłe i zaspokoić się z rzeczy / praw, które zostały przeniesione na osobę trzecią.

Również organy podatkowe – ostatecznie przy akceptacji sądów cywilnych – zaczęły stosować ten instrument do egzekucji zaległości podatkowych.

W ocenie RPO praktyka ta jest jednak błędna oraz narusza Konstytucję. Nie sposób bowiem nie zauważyć, że skoro skarga pauliańska znajduje się w KC to powinna mieć ona zastosowanie do spraw cywilnych, którymi z całą pewnością nie są sprawy podatkowe.

Użycie instytucji uregulowanych w KC do podatków, może być stosowane jedynie przez analogię, która – jak zgodnie podnoszą sądy administracyjne i przedstawiciele doktryny – nie może być stosowana na niekorzyść podatnika / obywatela. Zwiększenie uprawnień organu podatkowego (umożliwiające mu zastosowanie skargi pauliańskiej) pogarsza natomiast pozycję podatnika – czyli jest to ewidentnie analogia na niekorzyść podatnika.

Pomimo powyższego, TK w wyroku z dnia 18 kwietnia 2018 r. (K 52/16) stwierdził, że art. 527 § 1 KC w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie na zasadzie analogii legis do ochrony należności publicznoprawnych, jest zgodny z art. 2 Konstytucji.

Trybunał uznał, że przyznanie organom podatkowym prawa do sięgnięcia po skargę pauliańską nie powoduje powstania dodatkowego obciążenia po stronie podatnika. W ocenie TK instytucja ta ma na celu jedynie zabezpieczenie efektywnego wyegzekwowania już istniejącego zobowiązania publicznoprawnego, a także zapobieżenie oszukańczym czynnościom, podejmowanym w celu uniknięcia obowiązku daninowego.

Trudno się jednak zgodzić z takim wnioskiem Trybunału. Tym bardziej, że organy podatkowe mają do swojej dyspozycji szereg innych instrumentów (wynikających z Ordynacji podatkowej czy ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji), które pozwalają im zabezpieczyć się przed ewentualnym brakiem możliwości egzekucji zobowiązania w przyszłości. Pozwolenie im na korzystanie z instrumentów cywilnoprawnych z całą pewnością dodatkowo pogłębi nierównowagę sił organu i podatnika.

Szczegółowe motywy TK poznamy z uzasadnienia pisemnego wydanego wyroku.