O tym, że fakt otrzymania dotacji rodzi wiele problemów w zakresie określenia konieczności lub jej braku opodatkowania VAT informowaliśmy na łamach bloga we wpisie: Dotacja – z VAT czy bez VAT? Oto jest pytanie! Wówczas zostało zasygnalizowane, iż zagadnienie to równie często występuje w działalności konsorcjów, w tym realizujących zadania o charakterze publicznym, które zmagają się z trudnościami w zakresie: (i) prawidłowego sposobu zaklasyfikowania pozyskanych dotacji (VAT/poza VAT) (ii) dokumentowania pozyskanych środków pieniężnych (faktura VAT/nota księgowa), (iii) kalkulacji podstawy opodatkowania VAT oraz (iv) metody obliczania samego VAT (metoda VAT „od stu”/metoda VAT „w stu”). Dziś wracamy do Państwa z kontynuacją tematu, ukazując problemy konsorcjantów na gruncie VAT w związku z rozliczeniem otrzymywanej dotacji/dofinansowania.

Co dwa podmioty to nie jeden

Konsorcjum to organizacja zrzeszająca kilka podmiotów gospodarczych, które współpracują ze sobą, celem realizacji określonego projektu czy przedsięwzięcia gospodarczego. Konsorcjum nie jest odrębnym podmiotem gospodarczym ani bytem prawnym, nie musi podlegać rejestracji, posiadać nazwy lub siedziby. Nie jest też odrębnym podatnikiem VAT. W umowie, mającej charakter umowy nienazwanej, powołującej konsorcjum najczęściej ustala się zakres działań, odpowiedzialności, zasady kooperacji pomiędzy uczestnikami konsorcjum, role – wskazany zostaje lider, reprezentujący wszystkich członków w kontaktach zewnętrznych, zaś pozostałe strony umowy często określane zostają współkonsorcjantami, zasady wynagradzania itp. Podmioty wchodzące w skład konsorcjum są niezależne w dotychczas prowadzonych działaniach (pozostających poza zakresem celu utworzenia konsorcjum) i tylko w przypadku czynności dotyczących konsorcjum kooperują ze sobą, realizując wspólną strategię, która pozwala na osiągnięcie zaplanowanych zadań.

Dotacje szczęścia nie dają…?

Niejednokrotnie, w celu przeprowadzenia przedsięwzięcia o charakterze publicznym konsorcjum ubiega się o dofinansowanie od podmiotu trzeciego niepartycypującego w wykreowanych efektach prac np. od NCBiR. W praktyce – ze względów organizacyjnych – uzyskane środki pieniężne na przeprowadzenie projektu w postaci dofinansowania, najczęściej przekazywane są na rachunek bankowy lidera, a następnie transferowane przez niego pozostałym członkom konsorcjum w wysokości odpowiadającej części wykonanej przez nich pracy oraz ich rozliczeń. Wskazany sposób redystrybucji zazwyczaj ma jedynie charakter techniczny i stanowi alternatywę wobec bezpośredniego przekazywania dofinansowania od podmiotu trzeciego poszczególnym konsorcjantom. Niestety, opisany powyżej schemat transferowania dotacji budzi liczne wątpliwości w praktyce organów podatkowych.

Niby oczywiste a jednak nie do końca

Oczywiście, w pierwszej kolejności problematycznym pozostaje określenie, czy otrzymane dofinansowanie w ogóle powinno zostać opodatkowane VAT. Organy podatkowe, odmiennie niż podatnicy, zazwyczaj nie mają wątpliwości i w przeważającej większości wydawanych interpretacji indywidualnych twierdzą, że kwota pozyskanych środków finansowych w postaci dofinansowania podlega VAT, powinna zostać włączona do podstawy opodatkowania z uwagi na bezpośredni wpływ na cenę dostarczanych towarów lub świadczonych usług przez konsorcja. Niestety organy podatkowe nie robią kroku wstecz celem określenia czy w ogóle mamy do czynienia z jakąkolwiek czynnością opodatkowaną na gruncie ustawy o VAT tj. odpłatną dostawą towarów lub odpłatnym świadczeniem usług dokonywaną przez konsorcjum. Przecież często dochodzi do sytuacji gdzie finalny wynik prac na dofinansowanym projekcie jest nieznany i nie podlega komercjalizacji przez co ostatecznie nie wiąże się z żadną czynnością opodatkowaną po stronie konsorcjantów.

W konsekwencji, powstaje kolejna sporna kwestia – a mianowicie, czy otrzymywane środki pieniężne w ramach redystrybucji dotacji pomiędzy członkami konsorcjum, należy traktować jako pozostające poza opodatkowaniem VAT jako wewnętrzne rozliczenia konsorcjum, czy też podlegające opodatkowaniu VAT jako odbywające się pomiędzy różnymi podmiotami gospodarczymi? Ta klasyfikacja powinna zależeć od odpowiedzi czy w ślad za środkami pieniężnymi idzie jakaś usługa lub towar. Oczywiście nie trudno się domyślić, iż również w tej kwestii organy podatkowe co do zasady optują za opodatkowaniem takich przekazań, twierdząc w dużej większości, że wszelkie rozliczenia pomiędzy członkami konsorcjum powinny być traktowane jako czynności podlegające opodatkowaniu VAT i dokumentowane fakturami. I tu jakby było mało problemów, pojawiają się kolejne wątpliwości: kto powinien widnieć na danej fakturze VAT jako nabywca? Czy lider powinien wystawić fakturę VAT na podmiot trzeci od którego w rzeczywistości pochodzi dotacja np. od NCBiR, czy może na inny podmiot, np. ten na rzecz którego realizowany jest cały projekt? Czy z kolei współkonsorcjant powinien wystawić fakturę VAT na rzecz lidera od którego faktycznie otrzymuje środki pieniężne, czy może na rzecz tego samego podmiotu, który fakturę VAT otrzyma od lidera? Niestety ku trwodze podatników, odpowiedzi nie są jednoznaczne.

Kolejną kwestią sporną jest określenie w prawidłowy sposób przez podatników podstawy opodatkowania  tj. czy lider konsorcjum powinien opodatkować podatkiem VAT całość otrzymanej kwoty dofinansowania wraz z częścią należną pozostałym uczestnikom konsorcjum, czy jedynie część odpowiadającą kosztom jego własnych zadań? Czy obliczenie podstawy opodatkowania powinno nastąpić tzw. metodę „od stu”, czy „w stu”? Warto zaznaczyć, że metoda „od stu” implikuje konieczność finansowania kwot VAT przez otrzymujących dotację z własnych środków pieniężnych, co niejednokrotnie związane jest ze znacznym uszczupleniem posiadanych budżetów i zagrożeniem utraty płynności finansowej. Taka sytuacja wielokrotnie doprowadza do rezygnacji z realizacji projektu w tym niejednokrotnie o znaczeniu publicznym. Z kolei metoda „w stu” prowadzi do sytuacji, że otrzymane środki pieniężne zawierają już wkalkulowaną kwotą VAT, co oznacza że kwota dofinansowania jest niższa od potrzebnej do poniesienia kosztów celem realizacji projektu – kwota nie jest w całości przeznaczana na projekt co jest wymogiem otrzymania dotacji.

Niestety i w tym zakresie organy podatkowe nie ułatwiają sprawy, nie dając wyraźnych wskazówek jak lider konsorcjum powinien zafakturować otrzymaną kwotę dofinansowania. Co więcej znane jest nam stanowisko organu, zgodnie z którym lider konsorcjum obowiązany jest do ujęcia w podstawie opodatkowania VAT całości pozyskanego dofinansowania, mimo że część należna pozostałym uczestnikom konsorcjum stanowi dla niego jedynie techniczny przepływ pieniędzy, nie wpływający w żaden sposób na jego działalność gospodarczą. Takie podejście powoduje, że odbiorca ewentualnie powstałych wyników projektu otrzymuje fakturę na kwotę, której sam nie uiścił – część kwoty za wynik projektu pochodzi wszakże z dofinansowania od podmiotu trzeciego – a to z kolei nastręcza wątpliwości co do prawa do odliczenia VAT od całości wykazanej na otrzymanej fakturze bądź fakturach kwoty VAT przez odbiorcę wyników projektu.

Czy istnieje wyjście z sytuacji?

Sądy administracyjne w podobnych sprawach co raz częściej przerywają rozważane wątpliwości już na etapie określenia, że dofinansowanie na realizację projektu nie powinno podlegać opodatkowaniu VAT, gdyż nie kryją się za nim żadne czynności opodatkowane na gruncie VAT, a samo dofinansowanie ma charakter kosztowy. Tym samym kwestie realizacji rozliczeń i fakturowania pozostają bezprzedmiotowe.

Zarówno indywidualne podmioty gospodarcze, jak i konsorcja chcąc więc zabezpieczyć pozycję podatkową dla każdego z otrzymywanych strumieni pieniężnych w postaci dofinansowania, są poniekąd zmuszane przejść długą ścieżkę od organu podatkowego, przez wojewódzki sąd administracyjny, a może nawet do Naczelnego Sądu Administracyjnego, pozostając w tym czasie w niepewności co do ostatecznego kształtu rozstrzygnięcia. Negatywne interpretacje fiskusa implikują konieczność sfinansowania kwoty VAT z własnych środków pieniężnych, co z kolei niejednokrotnie wymusza rezygnację z realizacji danego projektu o znaczeniu istotnym dla gospodarki, w szczególności przez podmioty badawcze i naukowe, mimo iż wykazanie podatku VAT jest w wielu przypadkach wątpliwe.

Wydaje się więc, że fakt otrzymania dofinansowania w szczególności przez podmioty tworzące konsorcja realizujące programy o charakterze publicznym, obejmuje dużo szerszy kontekst aniżeli tylko podatkowy. Przy realizacji użytecznego publicznie przedsięwzięcia istotne i jednocześnie pomijane jest prawo unijne czy prawo pomocy publicznej. Przecież niejednokrotnie dofinansowanie jest strumieniem pieniężnym, którego źródło znajduje się w budżecie UE, redystrybuowanym poprzez różnego rodzaju programy dla podmiotów w poszczególnych krajach. Określona pula środków pieniężnych przeznaczana jest na realizację zdefiniowanego zadania, uznanego po szczegółowej weryfikacji za potrzebne i słuszne publicznie, dla określonej kategorii podmiotów bądź danej inicjatywy czy branży. Prezentowane przez polskie organy podatkowe podejście fiskalne, powoduje niejednokrotnie, iż obowiązek poniesienia kosztów VAT odsuwa na dalszy plan cel otrzymanego dofinansowania, uwypuklając jedynie cel ekonomiczny tj. bezrefleksyjne włączanie do podstawy opodatkowania wartości praktycznie każdej otrzymanej dotacji.

Jednym z alternatywnych lub równoległych rozwiązań dla powyższego może dla przykładu okazać się sporządzanie pism do Rzecznika Funduszy Europejskich powołanego w celu wypracowywania optymalnych rozwiązań w zakresie wykorzystania otrzymanych przez podmioty gospodarcze środków pieniężnych w postaci dotacji i nakreślenie mu pojawiających się na gruncie podatkowym problemów związanych z otrzymaniem dofinansowania.

Crido niejednokrotnie wspierało podmioty gospodarcze w modelach konsorcjalnych w tym realizujących cele gospodarcze o charakterze publicznym, celem określenia skutków podatkowych w VAT dla otrzymywanych dotacji zarówno w kwestii wsparcia ich pozycji podatkowej przed organami podatkowymi i sądami, jak i pomagając w wystosowaniu pisma do ww. Rzecznika.

Zobacz także: