W dwóch marcowych wyrokach, NSA orzekł, że w przypadku, gdy gmina dokonuje obrotu nieruchomościami, należy uznać to za działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy o VAT.

Obrót nieruchomościami nabytymi w drodze komunalizacji[1]

W pierwszym z nich, gmina we wniosku o interpretację wskazała, że w drodze komunalizacji nabyła prawo własności jednej z działek. W związku z tym, gminie nie przysługiwało prawo do odliczenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego. Gmina nie dokonywała żadnych ulepszeń. Zarówno grunt, jak i znajdująca się na nim część betonowej zatoki parkingowej nie były wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych VAT – nie były przedmiotem najmu, dzierżawy ani umów o podobnym charakterze. Jedynie droga, będąca częścią zatoki parkingowej była wykorzystywana przez miejscowych pracowników pobliskiego zakładu. W odpowiedzi na pytanie gminy dotyczące opodatkowania VAT sprzedaży danej działki, DKIS uznał, że będzie ona podlegać VAT. Jednocześnie, zdaniem organu podatkowego, transakcja skorzysta ze zwolnienia na mocy art. 43 ust. 1 pkt 10 ustawy o VAT. Gmina nie zgodziła się ze stanowiskiem fiskusa i wniosła skargę do WSA, który to uchylił przedmiotową interpretację.

Sprawa trafiła finalnie do NSA, a sąd uznając gminę za podatnika VAT, przychylił się do stanowiska organu. W ustnym uzasadnieniu powołał się na wyrok NSA z dnia 31 stycznia 2019 r. sygn. I FSK 1588/16, w którym stwierdzono, że ze względu na pozycję gminy jako podmiotu znacznie oddziaływującego na rynek nieruchomości, spełnione są warunki dla postrzegania jej jako podatnika VAT. Zatem obrót nieruchomościami nabytymi przez gminę w drodze tzw. komunalizacji mienia państwowego należy uznać za działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy o VAT. Ma to miejsce nawet jeżeli gmina nie podejmuje aktywności podobnych do podmiotów zajmujących się handlem nieruchomościami. Przytoczone przez NSA orzeczenie jest powszechnie akceptowane i często powoływane w uzasadnieniach sądów administracyjnych.

Zniesienie współwłasności nieruchomości[2]

Z podobnym problem spotkała się inna gmina, której spór dotyczył dwóch interpretacji. Wnioskodawca zapytał o przypadki dotyczące zniesienia przez gminę współwłasności nieruchomości oraz dostawy mienia nabytego w drodze komunalizacji. We wniosku wskazał, że prowadzone jest postępowanie sądowe o zniesienie współwłasności nieruchomości składającej się z dwóch niezabudowanych działek. Spółka wniosła o zniesienie współwłasności nieruchomości oraz wymianę własności dla obydwu części nieruchomości, a ponadto dopłatę na rzecz gminy z tytułu wyrównania wartości posiadanych przez współwłaścicieli udziałów. JST zaznaczyła, że nieruchomości będące przedmiotem transakcji nie były nigdy wykorzystywane w działalności gminy oraz że nie poniosła ona żadnych nakładów na ich ulepszenie.

Gmina przyjęła stanowisko, że w takich przypadkach trudno uznać ją za podatnika VAT, gdyż obie strony transakcji realizują jedynie swoje uprawnienia właścicielskie. Inne zdanie miał jednak fiskus, którego stanowisko w drodze postępowania sądowego ostatecznie poparł NSA.

Sąd w ustnym uzasadnieniu wskazał, iż sprzedaż udziałów w gruntach, samych gruntów, a także użytkowania wieczystego ma charakter stały i przynosi znaczny dochód jednostce. W związku z tym należy uznać, że przedmiotowe czynności nie mogą zostać uznać za sporadyczne w działalności gminy. Skala obrotu nieruchomościami jest bowiem zbyt wysoka, aby uznać ją za działalność poboczną. Nieuznanie gminy za podatnika VAT, mogłoby zakłócić konkurencję na lokalnym rynku. Mając to na uwadze NSA orzekł, że sprzedaż nieruchomości, udziałów w nich czy prawa użytkowania wieczystego przez samorząd podlega opodatkowaniu VAT.

JST jako ważny gracz na rynku nieruchomości

Prezentowane w ostatnim czasie stanowiska NSA zdają się potwierdzać linię orzeczniczą, w myśl której gmina bez względu na rodzaj zbywanej nieruchomości, działa jako podatnik VAT. Sądy w swoich orzeczeniach podkreślają na rolę JST na danym rynku, jak i skalę posiadanych przez nich zasobów. Inaczej niż w wyrokach na poziomie wojewódzkich sądów administracyjnych, coraz rzadziej pojawia się argument pełnienia jedynie funkcji właścicielskich. Biorąc to pod uwagę, szansę na uniknięcie zapłaty należnego VAT, należy upatrywać w przewidzianych przez ustawodawcę zwolnieniach.

[1] Wyrok NSA z dnia 4 marca 2020 r., sygn. I FSK 2416/18.

[2] Wyrok NSA z dnia 10 marca 2020 r., sygn. I FSK 826/19.