Zgodnie z opracowaną przez Instytut Audytorów Wewnętrznych definicją audytu wewnętrznego, polega on na systematycznej i dokonywanej w uporządkowany sposób ocenie procesów ładu organizacyjnego, zarządzania ryzykiem i kontroli. Ład organizacyjny (ang. corporate governance) jest więc pojęciem bardzo dobrze znanym audytorom wewnętrznym. A co z ładem podatkowym (ang. tax governance)? Zgodnie z tradycyjnym, znanym od lat, podejściem do podatków obszar ten rzadko kiedy stanowił przedmiot zainteresowania audytu wewnętrznego. Zarządzanie podatkami traktowane było zazwyczaj jedynie jako element zapewnienia prawidłowego i terminowego rozliczenia podatków. Pojęcie ryzyka podatkowego kojarzono głównie z ryzykiem związanym z konkretnymi transakcjami, nie dostrzegano ryzyk związanych z samym procesem podatkowym w organizacji, brakiem efektywności czy przegapionymi preferencjami podatkowymi, z których można byłoby skorzystać.

Obecnie coraz więcej organizacji dostrzega wagę dojrzałych procesów podatkowych oraz ich rolę w strategicznym zarządzaniu biznesem. Zmieniające się przepisy prawa podatkowego na poziomie unijnym i krajowym, wzmożone kontrole organów podatkowych, odpowiedzialność karnoskarbowa, sankcje i odsetki, rosnące oczekiwania zewnętrznych interesariuszy w zakresie transparentności i ESG, brak przyzwolenia na unikanie opodatkowania, a także pojawianie się nowych ulg i zachęt oraz form współpracy z administracją podatkową – to wszystko sprawia, że dotychczasowe podejście przestaje być wystarczające.

Zaangażowanie audytu wewnętrznego

Żeby zbudować w obszarze podatkowym realne przewagi konkurencyjne i wspierać rozwój biznesu, konieczne jest sformułowanie właściwych pytań i znalezienie na nie odpowiedzi. Czy zidentyfikowano ryzyka podatkowe? Czy procesy podatkowe zaprojektowano w sposób zabezpieczający główne ryzyka? Czy określono role i odpowiedzialności za funkcję podatkową? Czy zapewniono właściwy rozdział zadań oraz nadzór? Jak przebiega proces decyzyjny w przypadku wątpliwości jak zakwalifikować podatkowo daną transakcję? Czy operacje gospodarcze są odpowiednio dokumentowane? Czy organizacja wdrożyła skuteczne metody monitorowania zmian legislacyjnych? Jak przebiega komunikacja pomiędzy działem podatkowym i działami biznesowymi? Pracownikom księgowości może być trudno odpowiedzieć na te i wiele innych pytań, dlatego konieczne jest zaangażowanie również innych zasobów organizacji takich jak audyt wewnętrzny. To właśnie audytorzy wewnętrzni posiadają kompetencje pozwalające im dostrzec to, co może być dla innych ekspertów nieoczywiste – w szczególności gdy będą efektywnie współpracować z doradcami podatkowymi.

Na popularności zyskuje ostatnio pojęcie Ram Wewnętrznego Nadzoru Podatkowego (ang. tax control framework, TCF). Skuteczne Ramy Wewnętrznego Nadzoru Podatkowego (RWNP) to odpowiednio działające procesy ładu organizacyjnego, zarządzania ryzykiem i kontroli w odniesieniu do funkcji podatkowej, czyli tej części zasobów organizacji, która realizuje zadania w obszarze podatkowym.

Od czego zacząć?

Na pewno warto ustalić punkt wyjścia, czyli dokonać oceny (samooceny) dojrzałości funkcji podatkowej oraz zidentyfikować obszary wymagające zmian. Organizacje, które wdrożyły u siebie model kontroli wewnętrznej COSO mogą zacząć od weryfikacji, czy odniesiono go również do szeroko pojętej funkcji podatkowej. Model COSO ma jednak na tyle ogólny i uniwersalny charakter, że oparcie się wyłącznie na nim może okazać się niewystarczające do budowy dojrzałych procesów podatkowych. Z pomocą przychodzą inne publikacje odnoszące się wprost do obszaru podatków, m.in. opracowanie OECD Co-operative tax compliance. Building better tax control frameworks. Drugim, dużo bardziej szczegółowym opracowaniem są Wytyczne w zakresie Ram Wewnętrznego Nadzoru Podatkowego sporządzone przez Ministerstwo Finansów i Krajową Administrację Skarbową. Wytyczne, które uwzględniają również elementy wskazane przez COSO i OECD, skierowane są przede wszystkim do uczestników tzw. Programu Współdziałania. Jednak każdy biznes, który w sposób wiarygodny i oparty na najlepszych praktykach (stworzonych przez samą administrację skarbową) może a nawet powinien wzorować swoje rozwiązania na tych właśnie wytycznych.

Warto podkreślić, że nie ma jedynej słusznej metody wdrożenia RWNP, ponieważ każda organizacja jest inna, zarówno pod względem wielkości, jak i branży w której działa, jurysdykcji, kultury organizacyjnej, itd. Kluczowe jest, aby wdrażany model był adekwatny, czyli dostosowany do konkretnej organizacji i zidentyfikowanych ryzyk, które towarzyszą jej działalności.

Przyszłość jest już dziś

Wraz ze wzrostem ryzyk w obszarze podatkowym oraz wzrostem świadomości ich istnienia w organizacji, zadania dotyczące funkcji podatkowej w naturalny sposób powinny trafić do rocznego planu audytu, zarówno jako audyty odnoszące się kompleksowo do procesów podatkowych w firmie, jak i elementy innych zadań audytowych, np. w obszarze marketingu, logistyki czy HR.

W świetle globalnych trendów w świecie podatkowym rozwój kompetencji w zakresie Tax Governance wśród audytorów wewnętrznych lub pozyskanie takich kompetencji z zewnątrz staje się koniecznością, podobnie jak umiejętność współpracy i rozumienia audytorów wewnętrznych przez doradców podatkowych. Organizacje, które nie dostrzegą w porę tej potrzeby mogą być narażone nie tylko na ewentualne kary ze strony fiskusa, lecz także na straty wizerunkowe, utratę zaufania inwestorów i klientów, a także brak efektywności operacyjnej – to wszystko przekłada się na wymierne straty finansowe, a czasem również na odpowiedzialność karnoskarbową.