Co to jest „grupa spółek” w rozumieniu prawa holdingowego?

13 października 2022 wejdą w życie przepisy wprowadzające do polskiego porządku prawnego tzw. prawo holdingowe i pojęcie „grupy spółek”. To ostatnie, choć nie posługiwały się nim przepisy ustawy, było i jest powszechne w obrocie (np. Grupa PKN Orlen, Grupa Wielton czy Grupa PZU). Zgodnie z wyszukiwarką KRS, w firmie ponad 6.000 podmiotów występuje słowo „grupa”, a w firmie ponad 18.000 podmiotów występuje słowo „group”.

Mówiąc o grupie spółek, przedsiębiorcy referowali dotychczas do pozostawania w grupie w znaczeniu faktycznym, a zatem np. do pozostawania w stosunku dominacji i zależności w rozumieniu przepisów Kodeksu spółek handlowych, sprawowania kontroli w rozumieniu art. 4 pkt 4 ustawy z 16.02.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. z 2021 r. poz. 275), pozostawania w grupie kapitałowej w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 44 ustawy o rachunkowości czy podatkowej grupie kapitałowej.

Przez grupę spółek w rozumieniu nowych przepisów, należy natomiast rozumieć spółkę dominującą i spółkę albo spółki zależne, które są spółkami kapitałowymi i kierują się wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu grupy spółek. Taka strategia, zgodnie z uchwałą o uczestnictwie w grupie spółek, uzasadnia sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi. Jest to zatem pojęcie „kwalifikowane” w stosunku do rozumienia powszechnego.

Po co tworzyć grupę spółek, czyli kilka słów o korzyściach

Spółki, które pozostają w grupie spółek mogą stosować instytucję tzw. wiążących poleceń, a wprowadzone do KSH przepisy prawa holdingowego opisują mechanikę ich wydawania, przyjmowania oraz konsekwencje wykonania takiego wiążącego polecenia, które nie musi być w interesie spółki zależnej, lecz jest w interesie grupy.

Co szczególnie istotne z perspektywy organów spółki zależnej, prawo holdingowe wprowadza regulacje dotyczące wyłączenia odpowiedzialności za wykonanie wiążącego polecenia oraz przepisy dotyczące odpowiedzialności spółki dominującej wobec spółki zależnej, wspólników spółki zależnej i jej wierzycieli.

Kto może utworzyć grupę spółek, czyli kilka słów o możliwych wariantach

Zgodnie z zacytowaną wyżej definicją, grupę spółek mogą utworzyć spółka dominująca i spółka zależna, które są spółkami kapitałowymi.

Spółki te powinny (i) kierować się wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu, zgodnie z (ii) powziętą uchwałą o uczestnictwie w grupie spółek, co uzasadnia (iii) sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi.

W grupie spółek mogą uczestniczyć także spółki zagraniczne. Zgodnie z formułą przepisów jednak, spółką zagraniczną może być jedynie spółka dominująca. Wówczas, spółka zależna w Polsce ujawnia odpowiednią informację w rejestrze przedsiębiorców i może otrzymywać wiążące polecenia od spółki dominującej.

Jak utworzyć grupę spółek, czyli krótki opis procedury

Formalna grupa spółek nie powstaje automatycznie czy z mocy prawa. Oczywiście do utworzenia takiej grupy niezbędne jest zaistnienie przesłanek, o których była mowa powyżej – ale dodatkowo potrzebne jest również podjęcie pewnych działań korporacyjnych.

Jakie to działania? Przede wszystkim wspólnicy lub akcjonariusze spółki zależnej powinni podjąć stosowną uchwałę. Uchwała powinna zostać podjęta kwalifikowaną większością głosów, tj. trzema czwartymi (co do zasady taka większość jest wymagana w szczególnie ważnych sprawach).

Kiedy powstaje grupa spółek, czyli jakie znaczenie ma wpis w rejestrze

Informację o podjęciu uchwały o uczestnictwie w grupie należy zgłosić do sądu rejestrowego. Zgłoszenia takiego powinny dokonać zarówno spółka zależna jak i spółka dominująca (ta druga – tylko o ile nie jest spółką zagraniczną).

Wprawdzie formalnie grupa spółek powstaje już z chwilą podjęcia uchwały – jednak w praktyce będzie ona mogła korzystać z przepisów prawa holdingowego dopiero po ujawnieniu uczestnictwa w grupie spółek przez KRS. W szczególności, dopiero od tej chwili będzie istniała możliwość wydawania wiążących poleceń (będących „sercem” nowych regulacji), jak też ograniczenia odpowiedzialności członków organów.

Jakieś pytania? Czyli kilka problemów praktycznych, które identyfikujemy już teraz

Niestety, wątpliwości i pytań jest już kilka nawet na etapie analizowania definicji grupy spółek i sposobu jej utworzenia.

Można spotkać głosy, że dla utworzenia grupy spółek konieczne jest, aby jedynie spółki zależne były spółkami kapitałowymi; spółka dominująca może być też spółką osobową. Choć w naszej ocenie taka interpretacja jest nieuprawniona, zwłaszcza wykładając przepis w kontekście innych przepisów nowelizacji.

Wątpliwość może pojawić się także co do samego określenia „grupa spółek”. Czy spółki, które tworzą grupę spółek w znaczeniu „nieformalnym” i dotychczas posługiwały się w obrocie określeniem „grupa”, będą mogły dalej to robić? Czy „grupa spółek” będzie zastrzeżona jedynie dla podmiotów tworzących grupę spółek w znaczeniu kodeksowym?

I wreszcie, problematyczne w niektórych przypadkach będzie ustalenie momentu „ujawnienia” uczestnictwa w grupie. Przepisy nie precyzują czy wystarczające jest ujawnienie przez spółkę zależną – czy też raczej chwilę ujawnienia należy liczyć od odpowiedniego wpisu w spółce tak zależnej jak i dominującej. A przypomnijmy, że ustalenie tego momentu ma kluczowe znaczenie dla możliwości stosowania najistotniejszych przepisów prawa holdingowego.