Coraz częściej powtarzającym się zjawiskiem w ostatnich kilku latach staje się przenoszenie produkcji z krajów Dalekiego Wschodu z powrotem do Europy. Trend ten zapoczątkowała ogłoszona w Niemczech w 2014 r. Czwarta Rewolucja Przemysłowa. Obecnie, w dobie pandemii przybiera na sile. Dlaczego? Głównie chodzi o łańcuchy dostaw i nowy paradygmat wartości dodanej.

Adidas i rewolucja w modelu biznesowym

Firma Adidas, zamiast otwierać fabryki w Chinach, rozbudowuje bazę produkcyjną w Niemczech. Zindywidualizowanych produktów oczekują już nie tylko klienci kupujący samochody, ale także ci, którzy planują zakup bramy garażowej czy kostki brukowej(!). Rządy kupujące pociągi dla swoich krajów płacą nie za fizyczne składy, ale za godziny ich pracy i przejechane kilometry. To realne przykłady na to, że dzięki połączeniu nowych nurtów technologicznych zaczynają zmieniać się modele biznesowe, a w konsekwencji – finalna propozycja wartości dla klienta. To także znak, że zakłady wytwórcze czekają rewolucyjne zmiany.

Od pary po inteligentną fabrykę. Cztery rewolucje przemysłowe

Pierwsza rewolucja przemysłowa, której symbolem jest maszyna parowa, przyszła w XIX wieku. Umożliwiła zmechanizowanie procesu produkcji. Druga była związana z rosnącym znaczeniem elektryczności na początku XX wieku, co utorowało drogę masowej produkcji. Trzecia rewolucja jest związana z rozwojem rynku komputerów osobistych pod koniec XX stulecia, a tym samym kolejnym krokiem w kierunku automatyzacji produkcji. Czwarta, zwana też przemysłem 4.0 – z rosnącym znaczeniem Internetu Rzeczy, cyfryzacją, dalszą automatyzacją i robotyzacją.

Przemysł 4.0 w małej i średniej polskiej firmie

Menedżerowie w międzynarodowych firmach produkcyjnych najczęściej doświadczają czwartej rewolucji w formie zadania od przełożonych: zastanów się z zespołem, jak zbudować zakład przemysłowy 4.0. Menedżerowie małych i średnich polskich firm spotykają się z sytuacjami, w których klienci proszą ich o możliwość elektronicznego potwierdzania dostaw w formie interfejsu EDI. To delikatne ostrzeżenie. Mocniejsze to kolejne negocjacje cenowe, po których nie dochodzi do zamówienia ze względu na zbyt wysokie koszty produkcji. Takie sytuacje niewątpliwie skłaniają do refleksji, a menedżerowie, którzy się w nich znajdują, doświadczają zmian pozycji w łańcuchu wartości dodanej.

Wyjątkowe korzyści biznesowe dzięki zmianie łańcucha wartości dodanej

Czym jest łańcuch wartości dodanej? Jest to proces opisujący cykl dodawania wartości do produktu na wszystkich etapach jego życia. Kluczowe etapy tego procesu to: R&D, projektowanie, budowanie marki, wytwarzanie, dystrybucja, promocja i usługi serwisowe. W praktyce w ostatnich 30 latach znacząco wzrosło znaczenie prawie wszystkich etapów tego procesu – poza jednym: etapem wytwarzania. Oznacza to, że firmy, które skupiają się tylko i wyłącznie na wytwarzaniu, będą poddawane presji na obniżanie ceny. Dodatkowo, jeżeli nie będą szybko się automatyzować lub budować nowej wartości dodanej, na przykład w postaci procesów R&D i projektowania, będą eliminowane z łańcucha dostaw.

Producenci mogą obecnie monitorować koszty użytkowania produktu i jego proces „starzenia się”, co stanowi cenną wiedzę w procesie rozwoju kolejnych wersji i nowych produktów. Wymaga to jednak dość dużej zmiany w myśleniu na poziomie strategicznym i dalszych konsekwentnych zmian w organizacji biznesu. Praktyka wskazuje, że do uruchomienia inicjatyw związanych z czwartą rewolucją wymagane jest zaangażowanie menedżerów wysokiego szczebla, a często samych właścicieli firmy. To oni mają możliwość zmiany modelu biznesowego, a także uruchomienia znacznych środków na inwestycje.

Kluczowe technologie

Przemysł 4.0 zyskuje realny wymiar, gdy potrafimy wykorzystać nowoczesne technologie (lub połączenie nowoczesnych technologii) do zmiany modelu biznesowego naszej organizacji i stworzenia nowych źródeł wartości i przychodów. Nurty technologiczne, które są aktywatorem transformacji do Przemysłu 4.0 i niejako pierwszym krokiem do Przemysłu Przyszłości to:

  • roboty współpracujące i roboty autonomiczne;
  • systemy analityczne (big data) z uczeniem maszynowym;
  • przetwarzanie w chmurze – cloud computing;
  • systemy symulacji – digital twin;
  • Przemysłowy Internet Rzeczy – Industrial Internet of Things;
  • rozszerzona i wirtualna rzeczywistość;
  • wytwarzanie przyrostowe;
  • Sztuczna Inteligencja (AI).

Oczywiście, żeby technologie zaczęły przynosić korzyści, to systemy powinny zostać ze sobą zintegrowane i dodatkowo powinna zostać dla nich zbudowana polityka bezpieczeństwa (cyberbezpieczeństwa) wraz z odpowiednimi narzędziami chroniącymi przed cyberatakami.

Kluczem do podejmowania decyzji biznesowych są już dane (dobre jakościowo) oraz zespoły, które wiedzą, jak z tymi danymi pracować i jak wykorzystać je do usprawnienia biznesu.

Podniesienie jakości decyzji podejmowanych na podstawie gromadzonych danych wymaga skupienia się na sposobie ich gromadzenia (automatyczne pobieranie z maszyn i urządzeń) oraz formie prezentacji i łatwości dostępu do przetworzonych danych (dashboardy menedżerskie) – to dopiero one stają się wartościową informacją. Tak materializuje się idea inteligentnej fabryki, w której systemy cyberfizyczne sterują procesami fizycznymi, tworzą wirtualne (cyfrowe) kopie świata rzeczywistego (digital twin) i podejmują zdecentralizowane decyzje, a poprzez Internet Rzeczy w czasie rzeczywistym komunikują się i współpracują ze sobą (Machine to Machine) oraz z ludźmi (Machine to Human).

Rozpoczęcie i przeprowadzenie procesu transformacji do przemysłu 4.0 wymaga bardzo dużej świadomości i motywacji.

Korzyści z przemysłu 4.0 – jak generować wartość?

Technologie Przemysłu 4.0 pozwalają na osiąganie wymiernych korzyści biznesowych. Główne z nich to zwiększanie przychodów dzięki narzędziom, które pozwalają skalować biznes przy odpowiedniej kontroli kosztów, oraz technologiom, które pozwalają na indywidualizowanie produktu pod potrzeby klienta. Kluczową korzyścią jest także poszukiwanie strat w istniejącym procesach biznesowych i redukowanie kosztów wytworzenia produktu (TKW).

Ze względu na długofalowy i kapitałochłonny charakter inicjatyw kluczowe dla sukcesu są kompetencje zespołów, które zarządzają i wdrażają projekty inwestycyjne. Warto na wstępnym etapie sprawdzić, jakie są kompetencje zespołów inżynierskich. Ważne są kompetencje techniczne, ale także umiejętności współpracy i komunikacji – kluczowe kompetencje inżyniera 4.0.

Finansowanie transformacji cyfrowej przedsiębiorstw z wykorzystaniem środków publicznych

W perspektywie finansowej UE na lata 2021-2027 znajduje się szereg instrumentów przeznaczonych na finansowanie inwestycji w automatyzację, robotyzację i cyfryzację przedsiębiorstw.

Podstawowym instrumentem będzie moduł cyfryzacji w programie Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki (FENG). W tym module wsparcie zostanie skierowane na finansowanie obszarów takich jak:

  • analityka danych i optymalizacja produkcji;
  • robotyzacja linii produkcyjnych;
  • oprogramowania obniżające koszty prototypowania i wprowadzania nowych produktów;
  • Internet rzeczy;
  • cyfrowy bliźniak;
  • systemy zwiększające cyberbezpieczeństwo;
  • wykorzystywanie dużych zbiorów danych i zaawansowanej analityki w procesie produkcji.

Moduł cyfryzacji będzie modułem uzupełniającym, co oznacza, że będzie dostępny wyłącznie w przypadku uwzględnienia w projekcie modułu obowiązkowego, czyli prac B+R lub infrastruktury B+R (bądź obu z nich).

Kolejną szansą pozyskania środków na inwestycje związane z Przemysłem 4.0 będzie działanie „Inwestycje wspierające robotyzację i innowacje w przedsiębiorstwach” w ramach Krajowego Planu Odbudowy o łącznej alokacji na poziomie 450 mln EUR. Będzie to działanie skierowane wyłącznie do dużych przedsiębiorstw, w którym wsparciu będą podlegać projekty inwestycyjne polegające na m.in. na wdrażaniu inteligentnych linii produkcyjnych i budowie inteligentnych fabryk (Smart factory).

W przypadku firm z sektora MSP, wsparcie z zakresu automatyzacji, robotyzacji i cyfryzacji przewiduje program Fundusze Europejskie dla Polski Wschodniej 2021-2027. Będzie on przeznaczony dla firm z woj. lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego, świętokrzyskiego i warmińsko-mazurskiego, a dodatkowo obejmie region statystyczny mazowiecki regionalny, czyli województwo mazowieckie z wyłączeniem Warszawy i otaczających ją powiatów.

W ramach tego działania przewidziano kompleksowe wsparcie dla firm z sektora MŚP w zakresie wdrażania rozwiązań automatyzacji i robotyzacji, które zostanie przeznaczone na:

  • usługi rozwojowe w postaci audytu procesów produkcyjnych, usługowych i biznesowych oraz stworzenie mapy drogowej transformacji cyfrowej;
  • dofinansowanie wdrożenia rozwiązań zaplanowanych w mapie drogowej transformacji cyfrowej oraz przeszkolenie/przekwalifikowanie pracowników do celów obsługi nowych procesów.

Oprócz programów ogólnokrajowych i ponadregionalnych, dla każdego z województw uruchomiony zostanie program regionalny, w których zazwyczaj jest uwzględnione wsparcie na projekty wdrożeniowe, przede wszystkim realizowane przez MŚP, którym można objąć finansowanie inwestycji w robotyzację, automatyzację i cyfryzację przedsiębiorstw. Alternatywnym instrumentem wsparcia wobec programów dotacyjnych jest mechanizm Polskiej Strefy Inwestycji (PSI) i zwolnienie z podatku dochodowego. Możliwość ubiegania się o zwolnienie istnieje obecnie na terenie całej Polski, a procedura jest otwarta.