Coraz więcej osób za największe zagrożenie dla bezpieczeństwa danych osobowych uważa wycieki danych z baz instytucji publicznych oraz firm prywatnych (Raport UODO - Dane osobowe - czy wiemy jak je chronić, maj 2023 r.). W świetle kolejnych doniesień o wyciekach danych tysięcy Polaków rosnące obawy nie dziwią. Nieczęsto jednak zwraca się uwagę, że aby doszło do kradzieży tożsamości nie musi wcale dojść do wycieku danych – istnieją przecież rejestry, w których dane osób fizycznych takie jak imię, nazwisko czy numer PESEL są dostępne dla wszystkich całkowicie za darmo. Zatem to właśnie osoby najbardziej narażone na nieuprawnione wykorzystanie ich danych – jak na przykład członkowie organów spółek ujawnieni w KRS, beneficjenci rzeczywiści zgłoszeni do CRBR czy właściciele nieruchomości wskazani w księgach wieczystych - powinny rozważyć skorzystanie z wprowadzonej w ostatnim czasie możliwości zastrzeżenia numeru PESEL.

Nowa możliwość ochrony

W celu lepszej ochrony danych osobowych przed ich nieuprawnionym wykorzystaniem, od 17 listopada 2023 r. każdy pełnoletni obywatel RP może zastrzec swój numer PESEL. Umożliwiające to długo oczekiwane przepisy zostały wprowadzone Ustawą z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczania niektórych skutków kradzieży tożsamości. Mimo że instytucje finansowe, notariusze czy dostawcy usług telekomunikacyjnych przy określonych czynnościach będą zobowiązani weryfikować, czy numer PESEL jest zastrzeżony dopiero od 1 czerwca 2024 r., to PESEL można zastrzec już teraz.

Jak zastrzec PESEL?

PESEL można zastrzec zarówno przez internet za pośrednictwem usługi mObywatel, jak i stacjonarnie w dowolnym urzędzie gminy. W obydwu przypadkach zastrzeżenie numeru PESEL jest bezpłatne, a usługa będzie zrealizowana od razu.

Zastrzeżenie numeru PESEL uniemożliwi m.in.:

  • nabycie, zbycie lub obciążenie nieruchomości lub udziału w nieruchomości, prawa użytkowania wieczystego, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu lub udziału w nich;
  • zawarcie umowy rachunku oszczędnościowego i rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego, kredytu, pożyczki czy leasingu;
  • wypłatę z rachunku bankowego kwoty, która pojedynczo albo jako kolejna powoduje, że suma wypłat gotówkowych dokonanych w danym dniu we wszystkich placówkach danego podmiotu przekracza trzykrotność minimalnego wynagrodzenia za pracę;
  • wydanie kopii lub wtórnika karty lub innego urządzenia, służących do identyfikacji abonenta w publicznej sieci telekomunikacyjnej lub ich cyfrowego odwzorowania.

Co istotne, jeżeli w chwili zawarcia umowy rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego, kredytu, pożyczki czy leasingu, numer PESEL będzie zastrzeżony, a instytucja mimo to zawrze taką umowę, to nie będzie mogła domagać się od konsumenta i jego następców prawnych zaspokojenia powstałego w ten sposób roszczenia ani zbyć wierzytelności powstałej z tej umowy.

Czy zastrzeżenie PESEL ma wady?

Należy pamiętać, że zastrzeżenie numeru PESEL uniemożliwi pewne działania nie tylko przestępcom, próbującym ukraść czyjąś tożsamość, ale także osobie, która zastrzeże swój PESEL. Chociaż ochrona przed kradzieżą tożsamości i wyłudzeniami jest kluczowym celem zastrzeżenia, może to prowadzić do ograniczeń w codziennych transakcjach finansowych i administracyjnych. Osoba, która zdecyduje się na zastrzeżenie swojego numeru PESEL, może napotkać trudności w szybkim uzyskaniu usług finansowych, czy realizacji niektórych transakcji.

Bezterminowe lub czasowe cofnięcie zastrzeżenia

Aby uniknąć ww. trudności związanych z dokonywaniem czynności prawnych czy wypłatą środków z banku, konieczne będzie cofnięcie zastrzeżenia numeru PESEL. Procedura cofnięcia zastrzeżenia jest analogiczna do tej dotyczącej samego zastrzeżenia – cofnięcie zastrzeżenia jest bezpłatne i możliwe do wykonania przez internet lub w dowolnym urzędzie gminy. Cofnięcie zastrzeżenia może być bezterminowe lub czasowe – możliwe jest wskazanie daty i godziny, kiedy system automatycznie ponownie zastrzeże numer PESEL.

Warto zwrócić uwagę, że w przypadku próby wypłaty gotówki w kwocie, która pojedynczo albo jako kolejna przekracza trzykrotność minimalnego wynagrodzenia za pracę, w razie zastrzeżenia PESELU bank wstrzyma wypłatę na 12 godzin od złożenia dyspozycji wypłaty tych środków. Warto więc najpierw dokonać cofnięcia zastrzeżenia, a dopiero później złożyć dyspozycję wypłaty środków.

Ministerstwo zapewnia, że zastrzeżenie PESELu nie zablokuje możliwości rejestracji do lekarza, realizacji recepty czy załatwienia sprawy urzędowej.

Cel przyświecający nowym regulacjom jest więc jasny – chodzi o zminimalizowanie ryzyka nieuprawnionego wykorzystania danych osobowych oraz walkę z kradzieżami tożsamości i zaciąganiem zobowiązań na cudze konto. Mimo że instytucje i podmioty wskazane w ustawie będą miały obowiązek sprawdzania zastrzeżenia numerów PESEL dopiero od czerwca przyszłego roku, a konsekwencje prawne będą wyciągane dopiero wobec zdarzeń, które nastąpią od 1 czerwca 2024 r., to rozważanie zastrzeżenia PESELu przez osoby, których dane są ogólnodostępne, wydaje się uzasadnione już na tym etapie. Nie można bowiem wykluczyć, że część instytucji wdroży odpowiednie rozwiązania wcześniej.

Zobacz film: Skrzynka do e-doręczeń i inne kwestie (System e-Doręczeń cz. I)

Zachęcamy do obejrzenia filmu wszystkich, którzy muszą utworzyć skrzynkę do e-Doręczeń, co stanowi innowację w polskim systemie prawnym. To także obligatoryjne zadanie dla określonych podmiotów, dlatego warto skorzystać z wiedzy eksperta w tej dziedzinie.