18 grudnia 2022 r. weszła w życie szeroko komentowana ustawa antylichwiarska, która poza zmianami w szczególności dążącymi do uporządkowania rynku pożyczek konsumenckich (m.in. określenie pozaodsetkowych kosztów kredytu) oraz zapewnienia efektywnego nadzoru nad instytucjami pożyczkowymi, wprowadza także nowe zasady dotyczące formy prawnej, w jakiej działalność mogą prowadzić instytucje pożyczkowe.

Forma prawna funkcjonowania instytucji pożyczkowych

Zgodnie z nowelizacją instytucja pożyczkowa może działać wyłącznie w formie spółki akcyjnej lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w której powołano radę nadzorczą, przy czym w obu przypadkach minimalny kapitał zakładowy powinien wynosić 1 000 000 złotych. Dotychczas spółki z ograniczoną odpowiedzialnością mogły prowadzić działalność pożyczkową (w tym udzielać kredytów konsumenckich) niezależnie od tego, czy powołały radę nadzorczą, a wymóg dotyczący kapitału zakładowego ustalony był na pułapie 200 000 złotych. Co powyższe zmiany oznaczają w praktyce? Spółki akcyjne oraz spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, których kapitał zakładowy jest niższy niż 1 000 000 złotych powinny przeprowadzić procedurę podwyższenia kapitału zakładowego do wysokości 1 000 000 złotych. Dodatkowo, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, które nie mają rady nadzorczej, powinny ją ustanowić. Alternatywnie, dobrym pomysłem do rozważenia dla spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, zwłaszcza tych, które zastanawiały się nad zmianą swojej formy prawnej, pozostaje przekształcenie w spółkę akcyjną.

Podwyższenie kapitału zakładowego

Procedura podwyższenia kapitału zakładowego wymaga podjęcia stosownych uchwał przez zgromadzenie wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub walne zgromadzenie spółki akcyjnej (przy czym uchwały powinny zostać podjęte przed notariuszem i mieć formę aktu notarialnego, chyba że podwyższenie kapitału zakładowego następuje bez zmiany umowy spółki) oraz zgłoszenia zmiany w powyższym zakresie do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Podwyższenie kapitału zakładowego w związku ze zmianą umowy lub statutu skuteczne jest dopiero z chwilą rejestracji podwyższenia kapitału zakładowego. Cała procedura trwa zatem średnio około 3-4 tygodni i jej tempo w dużej mierze uzależnione jest od działania sądu rejestrowego.

Podwyższenie kapitału zakładowego może zostać sfinansowana albo poprzez wniesienie wkładów przez wspólników (pieniężnych, niepieniężnych – aportu) albo ze środków własnych spółki (kapitał zapasowy, kapitał rezerwowy).

Funkcjonowanie rady nadzorczej

O ile dla spółek akcyjnych rady nadzorcze nie są nowością, o tyle w przypadku spółek z ograniczoną odpowiedzialnością mogą okazać się nowym (często zbędnym) obowiązkiem formalnym do wykonania (w wielu podmiotach rady nadzorcze nigdy nie funkcjonowały). Ustanowienie rady nadzorczej wiąże się z podjęciem stosownych uchwał (w zakresie dostosowania umowy spółki oraz powołania członków rady nadzorczej). Tak jak w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego zmiana umowy spółki dotycząca rady nadzorczej jest skuteczna z dniem ujawnienia jej w rejestrze przedsiębiorców i trwa średnio 3-4 tygodnie.

Rada nadzorcza stanowi organ nadzoru. Jej głównymi zadaniami jest ocena sprawozdań finansowych i z działalności spółki, a także wypowiadanie się w zakresie podziału zysku lub pokrycia straty. Na mocy nowelizacji w ramach prawa holdingowego, która weszła w życie z dniem 13 października 2022 r., rada nadzorcza zyskała dodatkowe uprawnienia (m.in.  uzyskiwanie informacji od pracowników spółki w zakresie działalności i sytuacji finansowej spółki, powoływanie komitetów rady nadzorczej) oraz obowiązki (m.in. konieczność sporządzania corocznego sprawozdania z działalności rady nadzorczej).

W skład rady nadzorczej powinny wchodzić co najmniej 3 osoby fizyczne, przy czym żadna z tych osób nie może być prawomocnie skazana za przestępstwo przeciwko wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi lub przestępstwo skarbowe.

Termin na dostosowanie się do nowych regulacji

Zmiany dotyczące ustawy o kredycie konsumenckim w zakresie formy prawnej instytucji pożyczkowych weszły w życie z dniem 18 grudnia 2022 r. – czy to oznacza, że od tego czasu instytucje, które nie spełniają warunków przewidzianych przez nowelizację, nie mogą prowadzić swojej działalności? Odpowiedź na to pytanie jest negatywna – ustawodawca wskazał, że instytucje pożyczkowe, które zostały wpisane do rejestru instytucji pożyczkowych do dnia wejścia w życie ustawy, mogą funkcjonować w aktualnej formie do 31 grudnia 2023 r. Do dnia 30 listopada 2023 r. instytucje pożyczkowe zobowiązane są do poinformowania KNF o krokach, które podjęły w celu dostosowania się do nowych regulacji. Instytucje pożyczkowe, które z dniem 1 stycznia 2024 r. nie spełnią nowych wymogów, z tym dniem podlegają wykreśleniu z rejestru instytucji pożyczkowych. Spółki prowadzące działalność instytucji pożyczkowych powinny zatem mieć na uwadze powyżej wskazane terminy, aby móc kontynuować swoją działalność w niezmienionym zakresie. Ma to szczególne znaczenie, jako że niektóre z czynności konieczne do osiągnięcia ww. stanu, uzależnione będą od zewnętrznych podmiotów (sądu rejestrowego). Co istotne, wszelkie nowe podmioty, które będą rozpoczynać swoją działalność jako instytucje pożyczkowe od momentu wejścia w życie ustawy (18 grudnia 2022 r.) będą zobowiązane do tego, aby spełniać nowe wymogi przewidziane przez ustawę już teraz.