W ubiegły piątek na stronie www.gov.pl rząd opublikował do konsultacji publicznych projekt Krajowego Planu Odbudowy. Nie można przejść do konsultacji dokumentu bez poznania jego genezy.

Krajowy Plan Odbudowy zostanie sfinansowany z Europejskiego Instrumentu na Rzecz Odbudowy, który został ubiegłoroczną decyzją państwa członkowskich UE utworzony w celu zwalczania skutków gospodarczych pandemii. Oparty jest on na dwóch filarach: bezzwrotnym i zwrotnym. Polska jest piątym co do wielkości beneficjentem części grantowej funduszu. Alokacja dla Polski wynosi 23,9 mld EUR - przed nami większe budżety grantowe przewidziano dla Hiszpanii (69,5 mld EUR), Włoch (68,9 mld EUR), Francji (39,4 mld EUR) i Niemiec (25,6 mld EUR) - https://ec.europa.eu/info/files/recovery-and-resilience-facility-grants-allocation-member-state_pl. Dodatkowo każdy kraj członkowski może skorzystać z części pożyczkowej funduszu, ale nie ma takiego obowiązku - tutaj dla Polski dostępne jest ponad 34 mld EUR.

Dokument, który ukazał się w piątek dotyczy projektów, które Polska realizować będzie ze środków bezzwrotnych, czyli bez zadłużania kraju, ale niekoniecznie będą to tak samo bezzwrotne instrumenty dla beneficjentów funduszu. Warto wspomnieć, iż w opublikowanej właśnie propozycji KPO rząd zapowiada skorzystanie także z części zwrotnej funduszu.

Cele, które zdefiniowano w opublikowanym dokumencie i które mają realizować reformy, a potem inwestycje w nim wskazane muszą być przede wszystkim zbieżne z zakresem stosowania #nextgenerationeu określonym w ROZPORZĄDZENIU PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2021/241 z dnia 12 lutego 2021 r. ustanawiającego Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności. Cele te są zbieżne dla wszystkich krajów członkowskich. Jest jednak także wymóg bardziej lokalny to jest odniesienia się do Country Specific Recommendation opublikowanych w ramach 2020 European Semester (w ramach koordynacji polityki gospodarczej UE), które zawierają już indywidualne wytyczne KE dla poszczególnych krajów członkowskich.

W związku z powyższym duża część dokumentu odnosi się w pierwszej kolejności do sformułowania jego celów, a potem - ich zgodności  z powyższymi dokumentami.

Celem strategicznym KPO wynikającym z ww. rozporządzenia jest:

Odbudowa potencjału rozwojowego gospodarki utraconego w wyniku pandemii (recovery) oraz wsparcie budowy trwałej konkurencyjności gospodarki i wzrost poziomu życia społeczeństwa w dłuższym horyzoncie czasowym (resilience), co będzie odbywać się m.in. poprzez przyspieszenie rozwoju niskoemisyjnej gospodarki o obiegu zamkniętym, która w sposób odpowiedzialny wykorzystuje zasoby środowiska (green growth), a także rozwój oparty na wykorzystaniu rozwiązań cyfrowych (digital growth).

Oczekiwanym rezultatem realizacji celu strategicznego KPO jest zwiększenie produktywności gospodarki, która będzie zdolna do tworzenia wysokiej jakości miejsc pracy, dostępnych dla większej liczby osób.

Cele szczegółowe określone w polskim Krajowym Planie Odbudowy to:

  • Jakościowy, innowacyjny rozwój gospodarki prowadzący do zwiększenia jej produktywności, uwzględniający transformację cyfrową kraju i społeczeństwa;
  • Zielona transformacja gospodarki oraz rozwój zielonej, inteligentnej mobilności;
  • Wzrost kapitału społecznego i jakości życia, w szczególności poprzez zapewnienie poprawy stanu zdrowia obywateli oraz wyższej jakości edukacji i kompetencji dostosowanych do potrzeb nowoczesnej gospodarki.

Osiągnięcie tych celów ma być możliwe poprzez „realizację pięciu komponentów oraz działań (tj. reform i inwestycji)”:

Komponent A. Odporność i konkurencyjność gospodarki;

Komponent B. Zielona energia i zmniejszenie energochłonności;

Komponent C. Transformacja cyfrowa;

Komponent D. Efektywność, dostępność i jakość systemu ochrony zdrowia;

Komponent E. Zielona, inteligentna mobilność.

Rozkład środków na ww. komponenty przedstawia się następująco:

Krajowy Plan Odbudowy - priorytety

Niewątpliwie jest to pokaźny budżet, ale czy w pełni realizuje cel strategiczny Europejskiego Instrumentu na Rzecz Odbudowy, w którym dla przykładu - podkreślona jest rola gospodarki obiegu zamkniętego, a w rządowym projekcie KPO przewidziano zaledwie 162 mln EUR na tego typu inwestycje? Założony na ten cel budżet nie stanowi nawet jednego procenta przyznanej nam alokacji (gospodarka obiegu zamkniętego pojawia się jeszcze w dokumencie przy inwestycjach wodorowych i rolno-spożywczych, ale bez wyraźnego osobnego budżetu). Takich i innych uwag do dokumentu znajdziecie u nas więcej - już dzisiaj ruszamy z naszym cyklem wpisów o KPO. Każdy kolejny wpis w tym tygodniu będzie poświęcony osobnemu komponentowi. Poniżej znajduje się omówienie pierwszego Komponentu: „Odporność i konkurencyjność gospodarki”.

Na zakończenie cyklu przygotujemy podsumowanie przedstawionego projektu.

Liczymy, iż w wyniku konsultacji publicznych dokument zostanie przygotowany w taki sposób, aby złożony ostatecznie 30 kwietnia do KE przeszedł sprawnie negocjacje z KE i został szybko zaakceptowany przez Radę Europejską, co w konsekwencji pozwoli na skuteczne uruchomienie tych środków do gospodarki. Tempo prac w tej materii jest niezwykle ważne - pacjentowi trzeba podać lekarstwo. Konsultacje Krajowego Planu Odbudowy rozpoczęły się 26 lutego br. i potrwają do 2 kwietnia.

Komponent A: Odporność i konkurencyjność gospodarki

Komponent „Odporność i konkurencyjność gospodarki” zasilony kwotą 4 133 mln EUR dotykać będzie zasadniczo kwestii związanych ze wsparciem inwestycji przedsiębiorstw, zarówno w wymiarze zaplecza produkcyjnego, jak i transformacji środowiskowej i cyfrowej, przygotowania terenów inwestycyjnych oraz wdrożenia reformy planowania i zagospodarowania przestrzennego. Na wsparcie będą mogły liczyć projekty B+R związane z rozwojem nowych technologii prowadzących do transformacji strukturalnej gospodarki, niestety w mocno zawężonym zakresie. Spośród wyciągniętych na pierwszy plan obszarów pojawiają się zagadnienia z zakresu gospodarki w obiegu zamkniętym, mobilności bezzałogowej oraz sektora żywnościowego. Odrębny komponent stanowią działania z zakresu rozwoju nowoczesnych kadr gospodarki i reformy rynku pracy.

W ramach komponentu ma być realizowanych 5 reform oraz wynikających z nich 15 wiązek tematycznych inwestycji.

Pierwsza z reform ma na celu ograniczenie wpływu COVID-19 i skutków spowodowanego przez niego kryzysu na przedsiębiorstwa. W jej ramach przewidziano realizację 5 typów projektów, niestety jedynie 3 są skierowane do przedsiębiorstw, choć i tak w ograniczonym zakresie:

  • Wsparcie inwestycji w przedsiębiorstwach: raptem 300 mln EUR przeznaczone zostanie na wsparcie inwestycji przedsiębiorstw, w tym w szczególności MŚP. Działania inwestycyjne obejmą przede wszystkim inwestycje w bazę produkcyjną oraz kwalifikacje pracowników, mające na celu zmianę profilu działalności. Według założeń programu wsparcie będzie skierowane przede wszystkim do przedstawicieli branż, które najbardziej ucierpiały w wyniku kryzysu COVID-19 (HoReCa, turystyka, kultura, lecznictwo uzdrowiskowe itp.).
  • Wsparcie wykorzystania "zielonych" rozwiązań w przedsiębiorstwach: tylko 400 mln EUR zostanie skierowane przez planowany do utworzenia Fundusz Transformacji Niskoemisyjnej na rzecz przedsiębiorstw, w szczególności MŚP (w trybie konkursowym). Wsparciem zostanie objęta realizacja inwestycji dotyczących zakupu maszyn / urządzeń / technologii przyczyniających się do obniżenia emisyjności.
  • Inwestycje związane ze skracaniem łańcucha dostaw w przetwórstwie rolno-spożywczym: w tym wypadku 500 mln EUR trafi do mocno zawężonej grupy małych i średnich przedsiębiorstw realizującej inwestycje umożliwiające zachowanie ciągłości produkcyjnej, logistycznej i efektywności operacyjnej we wszystkich podmiotach łańcucha żywnościowego. Problematyczne jest pominięcie w katalogu potencjalnych odbiorców wsparcia dużych firm, kosztem interwencji realizowanej na rzecz spółek Skarbu Państwa.

Dwie pozostałe wiązki projektów, związane z przygotowaniem terenów inwestycyjnych (350 mln EUR) oraz wdrożeniem reformy planowania i zagospodarowania przestrzennego (200 mln EUR), jakkolwiek przekładające się na klimat inwestycyjny nie będą stanowić bezpośredniej zachęty inwestycyjnej dla przedsiębiorstw, jednocześnie tylko w wąskim zakresie realizując cel strategiczny KPO jakim jest odbudowa potencjału rozwojowego gospodarki utraconego w wyniku pandemii (recovery) oraz wsparcie budowy trwałej konkurencyjności gospodarki i wzrost poziomu życia społeczeństwa w dłuższym horyzoncie czasowym (resilience).

W ramach drugiej z planowanych reform, zakładającej transformację strukturalną w obszarach kluczowych dla rozwoju polskiej gospodarki, ciężko w naszej ocenie mówić o możliwości strukturalnej zmiany polskiej gospodarki przeznaczając na ten cel w perspektywie do 2026 r. jedynie ok. 871 mln EUR. W ramach tej reformy planowane jest wsparcie 4 wiązek inwestycyjnych, przy czym zasadniczo dwie zostaną skierowane wprost na rzecz przedsiębiorców:

  • Duże projekty innowacyjne: Ministerstwo Aktywów Państwowych planuje rozdysponować 450 mln EUR na projekty inwestycyjne oraz projekty rozbudowy zaplecza badawczego kluczowych polskich przedsiębiorstw (w szczególności dużych firm), w zakresie wdrożeń nowoczesnych technologii, transformacji środowiskowej i cyfrowej czy też rozwoju nowoczesnej infrastruktury krytycznej z perspektywy bezpieczeństwa Państwa. W tym wypadku duże ryzyko wiąże się z planem rozdystrybuowania istotnej części środków w trybie indywidualnym. Niepokój budzi również niewielki budżet, zważywszy na strategiczny charakter tego typu inwestycji.
  • Technologie i innowacje środowiskowe, w tym GOZ: na ten niezwykle ważny, jeden z priorytetowych celów ogłoszonego przez KE Planu Odbudowy, obszar zdecydowano przeznaczyć jedynie 162 mln EUR, które mają wesprzeć m.in. opracowanie i wdrożenie technologii związanych z gospodarką odpadami.

Dwa pozostałe obszary jedynie cząstkowo i pośrednio stymulować będą rozwój biznesu. W ramach wiązki Innowacyjne rozwiązania w kulturze 95 mln EUR planuje się przeznaczyć na budowę modelowego centrum wspierania przemysłów kreatywnych – obiektu z częścią przestrzenno-wystawienniczą mającą wpłynąć na rozwój przemysłu kreatywnego w Polsce. Stosunkowo wysoką kwotę, bo aż 164 mln EUR planuje się przeznaczyć na wsparcie rozwoju mobilności bezzałogowej, przy czym wsparcie skierowane zostanie głównie na tworzenie ośrodków szkoleniowych, lokalnej infrastruktury do zarządzania ruchem bezzałogowych statków powietrznych czy też zakupu statków głównie dla potrzeb służb porządku publicznego i zostanie skierowane w dużej mierze na rzecz podmiotów instytucjonalnych, nie wpływając bezpośrednio na trwały rozwój technologii oraz zaplecza produkcyjnego tego typu działalności w Polsce.

Trzecia z planowanych do realizacji reform – „Wzmocnienie potencjału sektora nauki do współpracy z przedsiębiorstwami oraz usprawnienie transferu wiedzy i innowacji do gospodarki” - niemal całkowicie pomija rolę przedsiębiorstw na etapie wdrażania obu wiązek projektów, traktując przedsiębiorców jako pasywnych interesariuszy tego obszaru. 350 mln EUR skierowane zostanie na program wsparcia rozwoju nowych technologii na potrzeby gospodarki, który mimo atrakcyjnego zakresu technologii objętych programem (zdrowie, cyfryzacja, zielona gospodarka, inteligentna mobilność, nanotechnologia, technologie jądrowe, inżynieria biomedyczna, zarządzanie energią czy paliwa alternatywne) sprowadzi się do finansowania infrastruktury B+R instytutów zrzeszonych w ramach Sieci Badawczej Łukasiewicz oraz koordynatorów projektów z Polskiej Mapy Infrastruktury Badawczej.

Z kolei druga z wiązek projektowych włączonych w ten obszar - Budowa potencjału w sektorze żywnościowym – z niezrozumiałych powodów zawęża katalog odbiorców 97 mln EUR wsparcia jedynie do jednostek podległych Ministrowi Rolnictwa i Wsi oraz spółek skarbu Państwa.

Przedostatni obszar w komponencie A dotyczy reformy mającej na celu wzmocnienie kadr nowoczesnej gospodarki. Ponad 92,5% środków w tym obszarze powędruje na wiązkę projektów Wsparcie rozwoju nowoczesnego kształcenia zawodowego, szkolnictwa wyższego oraz uczenia się przez całe życie zakładającą stworzenie sieci centrów umiejętności, centrów doradztwa i poradnictwa zawodowego, organizację ogólnopolskiego konkursu umiejętności zawodowych. Jedynie 44 mln EUR  ma trafić do MŚP realizujących projekty z zakresu doposażenia pracowników/przedsiębiorstw umożliwiających prace zdalną (zakup odpowiedniego oprogramowania i narzędzi informatycznych wraz z kosztem niezbędnego doradztwa). To kropla w morzu potrzeb, zwłaszcza że brak jest w KPO realnej alternatywy dla sfinansowania działań MSP w kierunku transformacji cyfrowej.

Ostatni z obszarów, zasilony kwotą niemal 0,5 mld EUR, to obszar związany z reformą rynku pracy. W jego ramach przewidziano realizację dwóch wiązek tematycznych projektów. Pierwsza, z budżetem 97 mln EUR dotyczyć będzie projektów indywidualnych w zakresie publicznych służb zatrudnienia (cyfryzacja, podniesienie kompetencji pracowników PSZ, wypracowanie nowych metod pracy i standardów obsługi, wsparcie podmiotów ekonomii społecznej itp.). Z kolei lwia część środków w tym obszarze zostanie skierowana na projekty z zakresu poprawy dostępu do instytucji opieki nad dziećmi w wielu do lat 3. Na ten cel zdecydowano przeznaczyć 381 mln EUR.

Podsumowanie

Uwzględniając wszystkie opisane wyżej ograniczenia do przedsiębiorców w ramach komponentu A trafi max. ok. 48% środków budżetowych alokowanych na ten cel, co w kwotach nominalnych przekłada się na ok. 2 mld EUR wsparcia. Generalnie kwota całkowita budżetu przypisana do komponentu A nie jest imponująca – na wszelkie działania przewidziane w ramach reform związanych ze zwiększeniem odporności i konkurencyjności gospodarki zdecydowano się przeznaczyć jedynie 17,33% całkowitego budżetu KPO (jego części dotacyjnej). W przedstawionej propozycji projektu zmarginalizowana została kwestia wsparcia na rzecz projektów z zakresu transformacji cyfrowej (zwłaszcza małych i średnich przedsiębiorstw), co jest o tyle zaskakujące, że w diagnozie KPO jej autorzy wskazują m.in. na fakt, iż "w zakresie integracji technologii cyfrowych w przedsiębiorstwach wg indeksu DESI Polska zajmuje 25. miejsce w UE ze wskaźnikiem na poziomie 63% średniej unijnej”. W naszej ocenie niewystarczający nacisk położony został także na zasilenie mechanizmów stymulujących inwestycje wśród przedsiębiorstw spoza branż najdotkliwiej uderzonych pandemicznym kryzysem (HoReCa, turystyka, kultura, lecznictwo uzdrowiskowe). Również środki na zieloną transformację czy przedsięwzięcia z zakresu gospodarki w obiegu zamkniętym są nieadekwatne do skali potrzeb polskich przedsiębiorstw – na ten cel zdecydowano się przeznaczyć odpowiednio jedynie 400  i 162 mln EUR i to głównie dla małych i średnich przedsiębiorstw, co jest kwotą marginalną biorąc pod uwagę koszty jednostkowe tego typu inwestycji. Zdziwienie budzi również niemal całkowite pominięcie wsparcia na działalność badawczo-rozwojową oraz rozmycie zakresu interwencji działaniami wspomagającymi, spoza bezpośredniego celu strategicznego dla obszaru (inwestycje infrastrukturalne w kulturze, wzmocnienie struktur instytucjonalnych rynku pracy). W przypadku części obszarów zastanawiające jest wprowadzenie ostrych ograniczeń w katalogu potencjalnych odbiorców wsparcia (jedynie podmioty podległe konkretnemu resortowi, spółki Skarbu Państwa itp.).

Czytaj więcej: