Skierowanie spraw na posiedzenia niejawne

W związku ze wzrastającym zagrożeniem epidemiologicznym i zwiększaniem obostrzeń mających przeciwdziałać skutkom epidemii, sądy administracyjne w Polsce odwołują wyznaczone rozprawy i kierują sprawy do rozpatrzenia na posiedzenia niejawne. W tym zakresie zostało m.in. wydane przez Prezesa NSA Zarządzenie z dnia 16 października 2020 r. w sprawie odwołania rozpraw oraz wdrożenia w NSA działań profilaktycznych służących przeciwdziałaniu potencjalnemu zagrożeniu zakażenia wirusem SARS-CoV-2 w związku z objęciem Miasta Stołecznego Warszawy obszarem czerwonym.[1]

Zgodnie z postanowieniami powyższego zarządzenia w NSA m.in. odwołuje się rozprawy, a sprawy wyznaczone do rozpatrzenia na rozprawie kieruje się do załatwienia na posiedzeniu niejawnym. Z treści tego zarządzenia wynika również, iż jego regulacje znajdują odpowiednie zastosowanie także do wojewódzkich sądów administracyjnych, których siedziby znajdują się na terenie objętym obszarem czerwonym, według właściwych regulacji związanych z przeciwdziałaniem zagrożeniu epidemiologicznemu. Aktualnie wskazane regulacje zmieniono w ten sposób, że zamiast podziału na strefy czerwone i żółte terytorium całego kraju uznano za obszar, na którym wystąpił stan epidemii wywołany zakażeniami wirusem SARS-CoV-2.

Skierowanie en bloc wszystkich spraw rozpatrywanych na rozprawach na posiedzenia niejawne może budzić poważne wątpliwości prawne. Co więcej aktualna praktyka, sądów w tym zakresie nie jest jednolita. Należy również wskazać, że skierowanie spraw na posiedzenia niejawne nie zamyka całkowicie drogi do rozpoznania sprawy na rozprawie.

Podstawy prawne skierowania spraw na posiedzenia niejawne

Można mówić o dwóch trybach skierowania sprawy na posiedzenia niejawne przewidzianych w ustawie z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (dalej: ustawa antycovidowa):

  • za zgodą stron (postępowania przed NSA, art. 15zzs4 1 ustawy antycovidowej)
  • bez zgody stron, gdy przewodniczący uzna rozpoznanie sprawy za konieczne, a przeprowadzenie wymaganej przez ustawę rozprawy mogłoby wywołać nadmierne zagrożenie dla zdrowia osób w niej uczestniczących i nie można przeprowadzić jej na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku (postępowania przed NSA i WSA, art. 15zzs4 3 ustawy antycovidowej).

Aktualnie niektóre sądy kierują sprawy na posiedzenia niejawne w oparciu o druga przesłankę, ale część wydziałów NSA stosuje również pierwszy tryb (używany także przed zaostrzeniem rygorów epidemiologicznych).

Stosowanie drugiego trybu do wszystkich spraw bez indywidualnej oceny danej sytuacji może jednak budzić poważne wątpliwości prawne. Jedną z przesłanek zastosowania go jest bowiem brak możliwości przeprowadzenia rozprawy na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. Odstąpienie we wszystkich sprawach od rozpraw (bez ustalenia z pełnomocnikami/stronami możliwości przeprowadzenia zdalnej rozprawy), może budzić wątpliwości czy w ogóle zbadano faktycznie w danej sprawie wskazaną przesłankę. W tym miejscu należy zaznaczyć, że nieuzasadniony brak przeprowadzenia rozprawy można postrzegać jako poważne naruszenie proceduralne, nawet prowadzące do pozbawienia strony możliwości obrony swoich praw. Stąd kierowanie spraw na posiedzenia niejawne (nawet uwzględniając szczególną sytuację epidemii) winno jednak być traktowane jako rozwiązanie ostateczne, po sprawdzeniu czy wszystkie przesłanki do jego użycia zostały w danej sytuacji spełnione i nie jest możliwa inna ścieżka.

Wniosek o rozpoznanie sprawy na rozprawie

Wyznaczenie przez sąd administracyjny posiedzenia niejawnego nie zamyka całkowicie drogi do rozpatrzenia sprawy na rozprawie. W szczególności warto zwrócić uwagę na art. 90 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, zgodnie z którym sąd może skierować sprawę na posiedzenie jawne i wyznaczyć rozprawę także wówczas, gdy sprawa podlega rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. Tym samym w naszej ocenie strona postępowania może zwrócić się do sądu z wnioskiem o rozpatrzenie sprawy na rozprawie w czasie, kiedy sytuacja epidemiologiczna już na to pozwoli. Możliwość składania wniosków o rozpoznanie sprawy na rozprawie potwierdziliśmy również z niektórymi wojewódzkimi sądami administracyjnymi. Mając na uwadze wskazane powyżej wątpliwości prawne, co do domyślnego kierowania spraw na posiedzenia niejawne, takie rozwiązanie może być również atrakcyjne dla sądów jako zakładające pewien kompromis pomiędzy wymaganiami epidemiologicznymi, a koniecznością zagwarantowania stronie możliwości obrony jej praw.

Czy warto czekać na rozprawę?

Strony, których sprawy miałyby być w niedługim czasie rozpatrzone przez NSA lub WSA powinny rozważyć, które rozwiązanie (rozpatrzenie na posiedzeniu niejawnym lub rozprawa) jest dla nich korzystniejsze w danym przypadku. Rozpatrzenie sprawy na rozprawie w takiej sytuacji może oznaczać, że zostanie ona rozstrzygnięta np. dopiero za kilka miesięcy. Niewątpliwym plusem jest natomiast możliwość przedstawienia swojego stanowiska sędziom bezpośrednio na rozprawie, wyjaśnienia wątpliwości czy odpowiedzi na pytania sędziów, co może mieć istotne znaczenie w szczególności w złożonych, precedensowych sprawach.

 

[1] http://www.nsa.gov.pl/komunikaty/zarzadzenie-nr-39-prezesa-nsa-z-dnia-16-pazdziernika-2020-r-w-sprawie-odwolania-rozpraw-oraz-wdrozenia-w-nsa-dzialan-profilaktycznych-sluzacych-przeciwdzialaniu-potencjalnemu-zagrozeniu-zakazenia,news,4,770.php