W niedzielę weszła w życie ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Głównym założeniem ustawy jest ochrona przedsiębiorstw przed skutkami śmierci osób je prowadzących. Wprowadzone mechanizmy mają na celu umożliwienie płynnej kontynuacji działalności firm jednoosobowych, a także spółek cywilnych, przez następców prawnych przedsiębiorców po ich śmierci.

W dotychczasowym stanie prawnym śmierć przedsiębiorcy powodowała, że kończył się byt prawny przedsiębiorstwa jednoosobowego. Pomimo dziedziczenia majątku firmy przez jej następców prawnych, wygasało wiele istotnych praw związanych z działalnością przedsiębiorstwa, m.in. umowy o pracę, NIP oraz decyzje administracyjne, w tym koncesje i licencje wydane na rzecz przedsiębiorcy przed jego śmiercią. Ponadto, dostęp do rachunków bankowych i zawieranie umów z kontrahentami było znacznie ograniczone ze względu na często przedłużające się postępowania spadkowe.

Ustanowienie zarządu sukcesyjnego

Jako odpowiedź na powyższe utrudnienia praktyczne, ustawa wprowadza instytucję zarządu sukcesyjnego, będącego formą tymczasowego zarządu przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy i dotyczyć ma przedsiębiorców, którzy w swoim własnym imieniu wykonują działalność gospodarczą na podstawie wpisu do CEIDG.

Funkcję zarządcy sukcesyjnego będzie mogła w tym samym czasie pełnić tylko jedna osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Podstawowym sposobem dokonywania sukcesji będzie powoływanie zarządcy sukcesyjnego już za życia przedsiębiorcy. W ustawie przewidziano również możliwość wyboru zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy. W takim przypadku zarządcę sukcesyjnego będą mogły powołać, na zasadach określonych w ustawie, osoby uprawnione w rozumieniu ustawy, np. małżonek lub spadkobierca ustawowy/testamentowy przedsiębiorcy. Uprawnienie to wygasa z upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy.

Do ustanowienia zarządu sukcesyjnego konieczne jest: (i) powołanie zarządcy sukcesyjnego, (ii) zgoda osoby powołanej na zarządcę sukcesyjnego na pełnienie tej funkcji; oraz (iii) dokonanie wpisu do CEIDG. Zarząd sukcesyjny nie zostanie skutecznie ustanowiony bez dokonania wpisu do CEIDG zarządcy sukcesyjnego niezależnie od spełnienia pozostałych warunków. Za pełnienie swoich obowiązków zarządca sukcesyjny będzie mógł pobierać wynagrodzenie.

Uprawnienia zarządcy sukcesyjnego

Zarządca sukcesyjny będzie odpowiedzialny za zarządzanie wyodrębnioną częścią majątku po śmierci przedsiębiorcy, stanowiącą tzw. przedsiębiorstwo w spadku (wszystkie składniki przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej, posiadane przez przedsiębiorcę w chwili jego śmierci). Istotnym jest, że zarządca sukcesyjny będzie działać w imieniu własnym, lecz na rachunek następców prawnych przedsiębiorcy. Czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu w sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku wymagać będą zgody właścicieli przedsiębiorstwa w spadku, czyli osób, które nabyły prawo do przedsiębiorstwa w spadku na skutek powołania do spadku (od chwili stwierdzenia nabycia spadku ostatecznym postanowieniem sądu lub w notarialnym akcie poświadczenia dziedziczenia). Zarządca sukcesyjny nie będzie zatem podmiotem, który arbitralnie decydować będzie o losach przedsiębiorstwa.

Ustawa wprowadza wiele rozwiązań, które mają umożliwić zarządcy sukcesyjnemu sprawne zarządzanie przedsiębiorstwem w okresie przejściowym po śmierci przedsiębiorcy. W szczególności zarządca będzie: (i) posługiwał się NIP-em przedsiębiorcy oraz dotychczasową firmą przedsiębiorcy z dodaniem oznaczenia „w spadku”; (ii) korzystał z firmowych rachunków bankowych przedsiębiorcy; (iii) wykonywał prawa i obowiązki pracodawcy; (iv) wykonywał czynności sądowe i brał udział w postępowaniach administracyjnych, podatkowych i sądowoadministracyjnych.

Zarządca sukcesyjny co do zasady nie będzie odpowiedzialny za zobowiązania zaciągnięte na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku – to właściciele ponosić będą odpowiedzialność solidarną. Zarządca sukcesyjny będzie jednak pociągnięty do odpowiedzialności w przypadku wyrządzenia szkody na skutek nienależytego wykonywania obowiązków.

Czas trwania i wygaśnięcie zarządu sukcesyjnego

Co do zasady zarząd sukcesyjny powinien trwać 2 lata od dnia śmierci przedsiębiorcy i po tym okresie wygasnąć – w wyjątkowych sytuacjach może zostać wydłużony przez sąd do 5 lat. Innymi przyczynami wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego wskazanymi w ustawie są m.in.  uprawomocnienie się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowanie aktu poświadczenia dziedziczenia, wydanie europejskiego poświadczenia spadkowego lub ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy. Niezależnie od powyższego przedsiębiorca może odwołać zarządcę sukcesyjnego w każdej chwili poprzez stosowne pisemne oświadczenie.