W wydanym 22 listopada br. orzeczeniu w sprawie C-251/16 Cussens Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) doprecyzował warunki stosowania zasady zakazu nadużycia prawa Unii Europejskiej oraz jej relacji do zasad pewności prawa i ochrony uzasadnionych oczekiwań. Co istotne, analiza przeprowadzona w wyroku wskazuje również na okoliczności istotne dla ustalenia, iż doszło do nadużycia.

Skarżący, których sprawa była podstawą powyższego rozstrzygnięcia, wybudowali domki letniskowe na działce położonej w Irlandii. Następnie nieruchomości te zostały oddane w najem powiązanemu przedsiębiorstwu na okres 20 lat i 1 miesiąca. W myśl irlandzkich przepisów, tego rodzaju transakcja jest traktowana jako pierwsza czynność rozporządzająca prawem do nieruchomości. Oznacza to, że podatek VAT naliczono od czynności najmu długoterminowego, a następne transakcje na tych nieruchomościach potraktowano jako zwolnione z opodatkowania. W tych warunkach skarżący podjęli decyzję o rozwiązaniu umowy najmu w miesiąc po jej zawarciu. Następnie sprzedali nieruchomość osobom trzecim. W świetle przytoczonych okoliczności, irlandzki organ podatkowy orzekł, że najem długoterminowy jest jedynie sztucznie wykreowaną transakcją i nadużyciem prawa. Konsekwentnie zdaniem organów, najem ten powinno się pominąć dla celów VAT, a podatek naliczyć od dokonanej w dalszej kolejności sprzedaży na rzecz osób trzecich.

Odpowiadając na zarzuty, skarżący podnosili m.in., że Irlandia nie transponowała do porządku krajowego zasady zakazu nadużycia prawa, zatem organy nie mogą się na nią powoływać. Co więcej, w ich ocenie stosowanie owej zasady doprowadziłoby do naruszenia zasady pewności prawa i ochrony uzasadnionych oczekiwań.

TSUE nie przychylił się do argumentacji skarżących. Stwierdził, że zasada zakazu nadużyć nie stanowi zasady ustanowionej jakąkolwiek dyrektywą, lecz znajduje podstawę w utrwalonym orzecznictwie TSUE, w myśl którego z jednej strony podmioty prawa nie mogą powoływać się na przepisy prawa Unii w celu popełnienia przestępstwa lub nadużycia swoich uprawnień, a z drugiej strony nie ma podstaw do poszerzania zakresu stosowania uregulowań Unii, tak aby obejmowały one nadużycia podmiotów gospodarczych.

TSUE wyjaśnił ponadto, że zasadę zakazu nadużycia należy interpretować w ten sposób, że niezależnie od środka krajowego nadającego jej skutek w wewnętrznym porządku prawnym, można ją stosować bezpośrednio w celu odmowy np. zwolnienia z VAT transakcji sprzedaży nieruchomości, takich jak będące przedmiotem powyższego sporu. Co istotne, nie sprzeciwiają się temu zasady pewności prawa i ochrony uzasadnionych oczekiwań.

Zasada zakazu nadużyć ma w ocenie TSUE charakter ogólny, który jest naturalną cechą ogólnych zasad prawa Unii Europejskiej. Tym samym odmowa przyznania prawa lub korzyści ze względu na okoliczności stanowiące nadużycie lub oszustwo jest jedynie konsekwencją stwierdzenia, że w wypadku oszustwa lub nadużycia prawa w rzeczywistości nie zostają spełnione obiektywne przesłanki wymagane w celu uzyskania pożądanej korzyści, a zatem odmowa taka nie wymaga szczególnej podstawy prawnej. Podatnik który stworzył przesłanki związane z uzyskaniem prawa w sposób stanowiący nadużycie lub oszustwo, nie jest uprawniony do powoływania się na zasady pewności prawa i ochrony uzasadnionych oczekiwań.

TSUE podkreślił ponadto, iż wypracowane przez niego orzecznictwo nie wymaga stwierdzenia, że uzyskanie korzyści podatkowej stanowi jedyny cel spornych transakcji. Dochodzi do tego także wtedy, gdy dążenie do osiągnięcia korzyści podatkowej stanowi zasadniczy cel danych transakcji.

Warto również wskazać, że TSUE wyjaśnił, iż w celu określenia treści i rzeczywistego znaczenia spornych transakcji należy wziąć pod uwagę nie tylko ich sztuczny charakter, ale również powiązania natury prawnej, ekonomicznej lub osobistej między danymi podmiotami.

Powyższe orzeczenie jest istotne dla tworzącej się praktyki polskich organów podatkowych oraz sądów administracyjnych dotyczącej zasady zakazu nadużycia prawa. Potwierdza ono bowiem ostatecznie m.in., że możliwe jest stosowanie przedmiotowej zasady względem zdarzeń mających miejsce jeszcze przed nowelizacją art. 5 ustawy o VAT, która wprowadziła do polskiego porządku prawnego tzw. klauzulę nadużycia prawa w VAT.

Interesuje Cię ten temat? Skontaktuj się z autorem artykułu.