Od momentu kiedy gminy zaczęły borykać się z kwestią centralizacji rozliczeń VAT kwestia problematyczną stało się w jaki sposób traktować opłaty uzyskiwane z tytułu działalności żłobków oraz domów pomocy społecznej – jako czynności zwolnione z opodatkowania czy też jako czynności niepodlegające opodatkowaniu. Na przestrzeni kilkunastu miesięcy rozgorzała dyskusja pomiędzy zwolennikami traktowania takich wpłat jako zwolnionych a wyznawcami poglądu, że gmina w takich sytuacjach nie występuje w charakterze podatnika VAT i czynności opodatkowaniu nie podlegają wcale.

Na kanwie właśnie takich rozważań zapadły dwa jesienne wyroki NSA. Pierwszy z nich[1] dotyczył ustalenia tego czy powiat, który zapewnia pobyt w domach pomocy społecznej i z tego tytułu pobiera opłaty od podopiecznych działa w charakterze podatnika VAT. Pierwotnie, samorząd wystąpił z wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej chcąc ustalić czy wykonywane zadanie z zakresu pomocy społecznej jakim jest zapewnienie pobytu w domu pomocy społecznej podlega wyłączeniu z opodatkowania VAT na podstawie art. 15 ust. 6 ustawy o VAT[2]. W ocenie organu podatkowego czynności te spełniały jednak definicje świadczenia usług, a powiat działał w charakterze podatnika VAT. Powyższa teza została poparta argumentacją, że jakkolwiek o prawie pobytu w domu pomocy społecznej decyduje decyzja administracyjna, to samo świadczenie stanowi czynność cywilnoprawną. A okoliczność, że powiat jest obarczony zadaniem w postaci realizacji zadań wynikających z decyzji administracyjnych nie jest jednoznaczny z tym że automatycznie powiat jest wyłączony za zakresu podatku VAT, ponieważ zachodzi związek pomiędzy opłatami a zobowiązaniem się powiatu do określonych zachowań. Spór przeniósł się do WSA[3], który uchylił interpretację. Co można uznać za istotne w tym rozstrzygnięciu to fakt, że WSA powołał wyrok Trybunału Konstytucyjnego[4]. Przywołane zostały tezy dotyczące tego, że opłaty publiczce pobierane są zawsze w związku z konkretnym działaniem organów państwa. Jeśli opłata pobiera jest za określoną usługę – może zawierać cechy ceny, jeśli zaś świadczeniem dodatkowym, pobieranym w wysokości wyższej niż faktycznie świadczona usługa – zawiera cechy podatku. Zatem istotny jest w tym przypadku nie tyle fakt pobierania opłaty, ale cel w jakim jest to czynione. Rozpoznając sprawę NSA nie zgodził się ze stanowiskiem organu podatkowego i oddalił jego skargę kasacyjną. W ocenie NSA działalność powiatu nie ma charakteru działalności podatnika VAT, ponieważ jest wykonywana prze organ władzy publicznej w ramach realizacji zadań nałożonych przepisami o pomocy społecznej, a zatem nie jest nastawiona na osiągnięcie zysku. W ocenie sądu nie dochodzi również do zakłóceń konkurencji w zakresie umów polegających na udostępnieniu lokali mieszkalnych. A ponadto nie może być mowy o działaniu na podstawie umów cywilnoprawnych w sytuacji kiedy o pobycie w domu pomocy społecznej rozstrzyga się decyzja administracyjną.

Drugi wyrok NSA[5] dotyczył miasta, które pobierało opłaty za pobyt i wyżywienie w żłobkach. Analogicznie jak w pierwszej sytuacji doszło do wydania interpretacji indywidualnej, w której organ podatkowy uznał te opłaty za opodatkowane VAT argumentując, że istnieje bezpośredni związek pomiędzy płatnościami a świadczoną przez żłobek usługą. Miasto złożyło skargę na interpretację do WSA w Gliwicach[6], który uchylił interpretację, wskazując że miasto pobierając opłatę za pobyt i wyżywienie dzieci w żłobku działało jako organ władzy publicznej, a nie jako podatnik VAT. Organ podatkowy zaskarży orzeczeni WSA. Natomiast w rozstrzygnięciu NSA rację ponownie przyznano miastu. NSA w uzasadnieniu wskazał, że sam fakt, że inne podmioty mogą świadczyć analogiczne czynności jak publiczny żłobek samo w sobie nie determinuje zakłóceń konkurencji. Ponadto, fakt, że opłaty ustalane są przez rade miasta wskazuje, że działalność nie ma charakteru zarobkowego i jest to działalność w sferze władztwa publicznego, a zatem nie nosi cech działalności gospodarczej. Konsekwentnie, w ocenie NSA należy uznać, że opłaty za pobyt w żłobkach oraz opłaty za wyżywienie w żłobkach określane na podstawie uchwał rady miasta są wyłączone z opodatkowania na podstawie art. 15 ust. 6 ustawy o VAT.

Oba powyższe wyroki NSA wpisują się w ugruntowaną linię orzeczniczą zgodnie z którą w przypadku wykonywania zadania własnego przez jednostkę samorządu terytorialnego, czyli np. zapewnienia pobytu w domu pomocy społecznej lub zapewnienia pobytu i wyżywienia w żłobku nie dochodzi do spełnienia przesłanek warunkujących działanie w charakterze podatnika VAT. Konsekwentnie, tego typu czynności należy uznać za niepodlegające opodatkowaniu VAT.

[1] Wyrok NSA z dnia 26 września 2019 r. sygn. I FSK 1019/17

[2] Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 2174 z późn. zm., dalej: ustawa o VAT).

[3] Wyrok WSA w Rzeszowie z dnia 21 marca 2017 r. sygn. I SA/Rz 55/17

[4] Wyrok Trybunału konstytucyjnego z dnia 10 grudnia 2002 r. sygn. P 6/02

[5] Wyrok NSA z dnia 10 października 2019 r. sygn. I FSK 1298/17

[6] Wyrok WSA w Gliwicach z dnia 7 marca 2017 r. sygn. III SA/Gl 40/17