Dziś oczy i serca nas wszystkich skierowane są na południe Polski, gdzie kolejny raz toczy się walka z żywiołem jakim jest powódź. W wielu województwach został wprowadzony stan klęski żywiołowej a wielu z nas, podobnie jak przy wybuchu pełnoskalowej wojny w Ukrainie, rzuciło się na pomoc. Przekazujemy – jako osoby fizyczne, przedsiębiorcy, pracodawcy - darowizny rzeczowe i pieniężne czy pomagamy świadcząc usługi pro bono. Przedsiębiorcy i osoby fizyczne są z kolei beneficjentami tej pomocy, często też będą ubiegać się o odszkodowania czy pomoc materialną od rządu.

(Dalsza część artykułu pod materiałem wideo)

Zobacz film: Darowizny – odliczenie od dochodu/przychodu

Darowizny – odliczenie od dochodu/przychodu to temat wyjątkowo aktualny w okresie rozliczeń rocznych z tytułu podatków dochodowych. Ekspertka CRIDO, Agnieszka Piątek, wyjaśnia w filmie po pierwsze zasady dotyczące odliczenia darowizny przez osobę fizyczną. Po drugie zaś analizuje zasady odliczenia darowizny przez spółkę.

Wszystkie te działania mogą znaleźć się w orbicie zagadnień podatkowych, dlatego poniżej postaraliśmy się syntetycznie podsumować kluczowe kwestie podatkowe w obszarze VAT, CIT oraz PIT związane z tymi zagadnieniami.

Co istotne, rząd ad hoc podejmuje działania, które bezpośrednio mogą wpływać na sytuację podatkową osób dotkniętych powodzią.

Przykładem może tu być opisane niżej rozporządzenie wprowadzające 0% VAT dla nieodpłatnych dostaw towarów czy świadczenia usług, ale też projekt rozporządzenia z 18.09.2024 który przedłuża terminy zapłaty zaliczek na podatki dochodowe, VAT, oraz zapłaty PCC czy podatku od spadków i darowizn - z projektem można zapoznać się pod tym linkiem

Na gruncie VAT ocenie powinny podlegać przede wszystkim cztery sytuacje, których stroną może być podatnik:

  • darowizny towarów – nieodpłatne przekazywanie towarów podlega opodatkowaniu VAT, jeśli obdarowującemu przysługiwało prawo do odliczenia VAT z tytułu ich nabycia.

Najczęściej oznacza to, że przedsiębiorcy dokonujący darowizn powinni zaraportować je w składanym JPK oraz zapłacić VAT. Podstawą opodatkowania będzie cena nabycia tych towarów, a gdy nie ma ceny nabycia – koszt ich wytworzenia.

Wyjątkiem będzie sytuacja, w której przekazywane towary nie są związane z prowadzaną na co dzień działalnością gospodarczą lub zostały nabyte bezpośrednio w celu ich nieodpłatnego przekazania – jeśli ich nabycie / wytworzenie nie uprawniało do odliczenia VAT, darowanie nie będzie podlegało opodatkowaniu.

  • darowizny usług (catering, zakwaterowanie, użyczenie sprzętu) – opodatkowaniu co do zasady podlega nieodpłatne świadczenie usług do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika.

Taka zasada nie jest korzystana z perspektywy darczyńców – najczęściej będzie bowiem skutkowała koniecznością opodatkowania wykonywanych nieodpłatnie usług. Zwykle nie można bowiem przyjąć, że pomoc na rzecz powodzian jest związana z prowadzoną przez podatnika działalnością.

  • utracony majątek (towary / środki trwałe) – straty materialne w większości wypadków nie będą skutkować koniecznością skorygowania VAT naliczonego. Jeśli bowiem towar został nabyty w celu dalszej sprzedaży lub prowadzenia działalności gospodarczej, jego utrata – z przyczyn niezależnych od podatnika – nie wpływa na prawo do odliczenia VAT.

Należy jednak pamiętać, że na podatniku spoczywa ciężar udowodnienia, iż dany towar został utracony / zniszczony, a on podjął wszystkie możliwe działania, aby zapobiec takiej stracie. Jeśli bowiem przyczyną straty będzie oczywiste i łatwe do uniknięcia zaniedbanie podatnika, będzie on musiał skorygować uprzednio odliczony VAT.

Warto zatem zadbać o odpowiednie udokumentowanie straty oraz zgłoszenie jej do właściwych organów.

  • otrzymana pomoc publiczna (dotacje / rekompensaty) – w zdecydowanej większości przypadków ewentualna pomoc publiczna przyznawana poszkodowanym przedsiębiorcom nie będzie podlegała opodatkowaniu VAT. Takie dotacje mają zwykle charakter kosztowy i nie wpływają na cenę sprzedawanych towarów / świadczonych usług.

Niemniej opodatkowanie dotacji wymaga indywidualnego spojrzenia i oceny. W przypadku otrzymania pomocy publicznej warto więc zawsze przyjrzeć się jego warunkom z perspektywy VAT.

Co istotne z perspektywy darczyńców, w dniu pisania niniejszego artykułu na stronie Rządowego Centrum Legislacji pojawił się projekt rozporządzenia wprowadzającego obniżoną stawkę VAT w wysokości 0% dla nieodpłatnych dostaw towarów i nieodpłatnego świadczenie usług na cele związane z pomocą osobom poszkodowanym wskutek powodzi.

Zgodnie z projektem, preferencyjną stawką VAT objęte byłyby jednak wyłącznie darowizny dokonywane na rzecz organizacji pożytku publicznego, jednostek samorządu terytorialnego, podmiotów leczniczych oraz Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych. Oznacza to więc, że darowizny dokonywane na rzecz innych podmiotów (w tym bezpośrednio osób fizycznych) w dalszym ciągu objęte będą stawką właściwą dla konkretnego towaru / usługi.

Jeśli rozporządzenie wejdzie w życie, prawo do stosowania obniżonej stawki będzie dotyczyło dostaw / świadczeń wykonanych od dnia 12 września 2024 r.

W obliczu trudnych okoliczności warto się również przyjrzeć się jakie konsekwencje na gruncie rozliczeń podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) mogą pojawić się zarówno w sytuacji przedsiębiorstw poszukujących wsparcia, jak i tych, które rozważają udzielenie pomocy.

Przedsiębiorstwa cierpiące na skutek powodzi mogą korzystać, z rozwiązań, które zostały określone w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 16 września 2024 r. w sprawie wykazu gmin, w których są stosowane szczególne rozwiązania związane z usuwaniem skutków powodzi z września 2024 r., oraz rozwiązań stosowanych na ich terenie. Rozporządzenie odnosi się do ustawy z 16 września 2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r., poz. 654; dalej: Ustawa), która określa środki wprowadzane na czas powodzi wobec osób, które na terenach dotkniętych kataklizmem mieszkają, pracują, ale także dla przedsiębiorstw z terenów objętych stanem klęski żywiołowej.

  1. Zwolnienie z CIT dochodów poszkodowanego otrzymanych na usuwanie skutków powodzi – Na podstawie art. 30 pkt 1 Ustawy, przedsiębiorca uzyskujący wsparcie z tytułu darowizn, nieodpłatnych lub częściowo odpłatnych świadczeń oraz innych form wsparcia wymienionych w ustawie, nie będzie zobowiązany do zapłacenia od nich podatku dochodowego, o ile do 31 grudnia 2025 r. zostaną przeznaczone na usuwanie skutków powodzi.
  2. Amortyzacja środków trwałych otrzymanych nieodpłatnie – Zgodnie z 30 pkt. 3 Ustawy, jeśli poszkodowany podatnik otrzyma środki trwałe nieodpłatnie lub częściowo nieodpłatnie, to nie będą go dotyczyły ograniczenia w zaliczaniu odpisów amortyzacyjnych do kosztów podatkowych, wynikające z ustawy o CIT.
  3. Amortyzacja środków trwałych otrzymanych do nieodpłatnego użytkowania - W art. 31 Ustawy, ustawodawca zdecydował się zrobić wyjątek dla poszkodowanych otrzymujących do nieodpłatnego używania środki trwałe lub wartości niematerialne i prawne. Do 31 grudnia 2025 r. nie stosuje się przepisów wskazujących, że kosztów uzyskania przychodów nie stanowią odpisy amortyzacyjne od wartości początkowej środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych oddanych do nieodpłatnego używania.

Oprócz powyższych rozwiązań, należy przypomnieć, że podatnicy mogą skorzystać także ze środków istniejących w Ordynacji podatkowej. Każdy przedsiębiorca, który ucierpiał na skutek powodzi może wnioskować o rozłożenie na raty należności podatkowych, umorzenie zaległości podatkowej lub odroczenie terminu zapłaty należności podatkowych. 

Jak traktować straty w środkach trwałych powstałe na skutek powodzi?

W tym przypadku przedsiębiorca powinien stosować zasady ogólne dotyczące kosztów uzyskania przychodów. Według ustawy o CIT, do kosztów uzyskania przychodów podatnik ma prawo zaliczyć wszystkie koszty, zarówno te bezpośrednio, jak i pośrednio związane z przychodami, o ile zostały one prawidłowo udokumentowane, za wyjątkiem kosztów ustawowo uznawanych za niestanowiące kosztów uzyskania przychodów.

Co do zasady podatnicy mają możliwość zaliczenia strat związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą w poczet kosztów uzyskania przychodów, pod warunkiem spełnienia powyższych przesłanek.

Należy zauważyć, że kosztem podatkowym może być tylko taka strata, która jest następstwem zdarzeń niezależnych od woli podatnika. Ważnym elementem jest odpowiednie udokumentowanie straty jak i wykazanie należytej staranności w postępowaniu podatnika.

Zatem, jeżeli likwidacja środka trwałego była wynikiem powodzi, to strata z tytułu likwidacji środków trwałych w wysokości niezamortyzowanej wartości początkowej środka trwałego, może stanowić koszty uzyskania przychodów podatnika.

A co z przedsiębiorcą, który ma zamiar pomóc?

Niestety na ten moment ustawodawca nie przewidział specjalnych preferencji dla podatników przekazujących darowizny dla powodzian, dlatego zastosowanie znajdą reguły ogólne.

Na gruncie ustawy o CIT podatnicy mają możliwość odliczenia od podstawy opodatkowania darowizn przekazanych m.in. na cele charytatywne, ratownictwa i ochrony ludności czy pomocy ofiarom katastrof i klęsk żywiołowych, jak również pomocy społecznej do 10% dochodu.

Należy pamiętać, że odliczeniu podlegają jedynie darowizny na cele określone w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, przekazywane na rzecz organizacji określonych w przepisach regulujących działalność pożytku publicznego.

W celu dokonania odliczenia podatnik powinien zachować dowód wpłaty na rachunek płatniczy obdarowanego, a w przypadku darowizny innej niż pieniężna - dokument, z którego wynika wartość tej darowizny, oraz oświadczenie obdarowanego o jej przyjęciu.

Na koniec chcemy przyjrzeć się rozwiązaniom podatkowym na gruncie PIT. Większość ludzi zapewne przyznałaby, że pobieranie podatku od pomocy udzielanej ofiarom klęski żywiołowej byłoby niemoralne. W obliczu katastrofy naturalnej takiej jak powódź, ludzie, którzy stracili swoje majątki, liczą na wsparcie ze strony społeczeństwa i państwa. Nakładanie podatku na pomoc udzielaną w takiej sytuacji nie tylko utrudniałoby odbudowę życia poszkodowanych, ale także podważałoby sens solidarności społecznej. To mogłoby uderzyć w osoby najbardziej potrzebujące, które już i tak znajdują się w kryzysowej sytuacji.

Na szczęście w ustawie o PIT przewidziano kilka zwolnień podatkowych, które pozwalają na to, by pomoc dla powodzian w całości trafiła do poszkodowanych, a nie była pomniejszana o podatki.

Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 26 ustawy o PIT wolne od podatku dochodowego są zapomogi otrzymane m.in. w razie klęsk żywiołowych, przy czym wypłaty dokonane z funduszu socjalnego, zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (ZFŚS), z funduszy związków zawodowych lub ewentualnych innych zapomóg wypłaconych zgodnie z odrębnymi przepisami, jeśli te zostaną wydane przez właściwego ministra. Zapomogi z tych źródeł są zwolnione niezależnie od ich wysokości. Wypłaty zapomóg z innych źródeł niż wymienione powyżej są natomiast wolne od podatku tylko do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 6 000 zł.

Warto też dodać, że zwolnione z opodatkowania są również ewentualne przychody otrzymane przez członków Ochotniczych Straży Pożarnych, uzyskane z tytułu uczestnictwa działaniach ratowniczych, akcjach ratowniczych i akcjach związanych z likwidowaniem klęsk żywiołowych.

Dodatkowe zwolnienia podatkowe przewiduje ustawa o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi. Zgodnie z jej art. 30 zwolnione z opodatkowania PIT, względnie podatkiem od spadków i darowizn, są dochody (ew. przychody) otrzymane na usuwanie skutków powodzi z tytułu nieodpłatnych lub częściowo odpłatnych świadczeń, darowizn, przychody poszkodowanego otrzymane z ZFŚS, wybrane środki z PFRON i zakładowych funduszów rehabilitacji osób niepełnosprawnych, umorzenia wybranych pożyczek z ustawy o promocji zatrudnienia, a także wybrane środki z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Tym samym wolne od PIT będą m.in. świadczenia na odbudowę i remonty mieszkań, domów i zabudowań gospodarczych zapowiedziane przez rząd.

Zaznaczyć niestety należy, że brakuje natomiast specjalnych rozwiązań dotyczących zwolnienia od podatku darowizn przekazywanych dla powodzian. Wartość czy kwoty zwolnione z podatku będą tylko do wartości 5 733 zł (otrzymanej od jednej osoby z tzw. trzeciej grupy podatkowej w ciągu 5 lat).

Z drugiej strony dla darczyńców zastosowanie znajdą również zasady ogólne, zgodnie z którymi od podstawy opodatkowania można odliczyć darowizny wynoszące maksymalnie 6% swojego dochodu. Darowizny te nie mogą jednak trafić bezpośrednio do poszkodowanych osób fizycznych, lecz muszą zostać przekazane organizacjom pozarządowym lub za ich pośrednictwem. Warto byłoby więc, aby ustawodawca wprowadził rozwiązanie pozwalające na odliczenie podatkowe darowizn przekazywanych bezpośrednio powodzianom, co pozwoliłoby zmaksymalizować efektywność udzielanej im pomocy.

Niezależnie od wszystkich ulg i zwolnień opisanych powyżej - warto po prostu pomagać, po ludzku. My gorąco do tego zachęcamy i sami się przyłączamy.