Część franczyzodawców, franczyzobiorców oraz organizacji branżowych przyjęła niedawno Kodeks Dobrych Praktyk dla rynku franczyzy. Przewiduje on regulacje, które sprzyjają franczyzobiorcom. Należy jednak pamiętać, iż Kodeks Dobrych Praktyk może być stosowany w relacjach franczyzowych na zasadzie dobrowolności. Zastrzeżenia co do dokumentu ma jednak Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców.

Pod koniec lipca na stronie Polskiego Stowarzyszenia Mikroprzedsiębiorców i Franczyzobiorców („PSMiF”) pojawił się komunikat o przyjęciu Kodeksu Dobrych Praktyk dla rynku franczyzy („Kodeks”) przez franczyzobiorców, franczyzodawców oraz organizacje branżowe. Oprócz propozycji projektu ustawy o działalności franczyzowej przygotowanej przez profesora Rafała Adamusa z Uniwersytetu Opolskiego (który analizowaliśmy dla Państwa w jednym z poprzednich wpisów na naszym blogu), Kodeks jest inicjatywą w obszarze udoskonalenia standardów współpracy oraz upowszechniania rzetelnych informacji na temat franczyzy. Wskazujemy jednocześnie, że na chwilę obecną nieznane jest stanowisko Ministerstwa Sprawiedliwości co do dalszych losów ww. propozycji projektu ustawy.

Patronami Kodeksu są m.in. PSMiF, Polska Izba Handlu, Polska Organizacja Franczyzodawców, Konfederacja Lewiatan, Krajowa Izba Gospodarcza oraz Federacja Przedsiębiorców Polskich. Wśród jego sygnatariuszy znajdują się zarówno organizacje zrzeszające franczyzobiorców, jak i największe sieci handlowe i usługowe działające w modelu franczyzowym.

Podstawowym celem Kodeksu jest określenie dobrych praktyk, zasad i standardów, jakimi powinni kierować się franczyzobiorcy i franczyzodawcy we współpracy w ramach zawartej umowy franczyzy, a także przed jej zawarciem i bezpośrednio po jej rozwiązaniu. Opracowanie swoistego zbioru dobrych praktyk dla współpracy w ramach franczyzy stanowi istotny punkt odniesienia dla całego środowiska franczyzowego, bez względu na występujące rozbieżności w realizowanych modelach franczyzowych.

Kodeks Dobrych Praktyk – definicja franczyzy

Kodeks reguluje kwestie związane przede wszystkim z: (i) nawiązywaniem współpracy pomiędzy franczyzodawcami a kandydatem na franczyzobiorcę, (ii) zasadami wzajemnej współpracy pomiędzy franczyzobiorcą a franczyzodawcą, (iii) zasadami przystępowania do Kodeksu i jego ewentualnego wypowiadania, (iv) zasadami wprowadzania zmian w Kodeksie, oraz (v) rozwiązywaniem sporów dotyczących stosowania Kodeksu.

Należy przypomnieć, iż w polskim systemie prawnym brakuje definicji franczyzy. Pomimo że Kodeks nie kreuje tejże definicji wprost, to wskazuje jednak, że franczyza jest sposobem prowadzenia biznesu, którego istota polega na tym, iż franczyzodawca udziela franczyzobiorcy prawa do korzystania z opracowanego i sprawdzonego w warunkach rynkowych sposobu prowadzenia działalności gospodarczej, w zamian za stosowne wynagrodzenie. Działalność franczyzobiorcy ma być prowadzona pod marką franczyzodawcy, ale zawsze na rachunek i ryzyko franczyzobiorcy, będącego niezależnym i samodzielnym przedsiębiorcą. Kodeks podkreśla również, że franczyzobiorcy działając pod marką franczyzodawcy i zgodnie z zasadami systemu franczyzowego, pracują na renomę franczyzodawcy, jednocześnie czerpiąc z tej renomy wymierną dla siebie korzyść, którą stanowi przede wszystkim zaufanie klientów korzystających z usług danej marki.

Prawa i obowiązki stron umowy franczyzy

Kodeks – jak już wspomniano – ma w założeniu stanowić zbiór reguł prowadzących do ukształtowania prawidłowej współpracy pomiędzy franczyzobiorcami i franczyzodawcami, które zwiększą bezpieczeństwo na rynku, a także ułatwią zrozumienie prowadzenia działalności w modelu franczyzowym wszystkim podmiotom, które są z nim związane. Franczyzobiorca powinien mieć na względzie, że jego działania i sposób wykonywania umowy franczyzy mają istotny wpływ na postrzeganie marki przez klientów.

Zgodnie z postanowieniami Kodeksu, franczyzobiorcy zobowiązani będą do prowadzenia działalności zgodnie z wytycznymi franczyzodawcy, informując go o różnych kwestiach związanych z prowadzoną działalnością,  niezbędnych do weryfikacji prawidłowego wykonywania umowy franczyzy. Franczyzodawca natomiast, w ramach obowiązującej go umowy, przekaże franczyzobiorcy kompleksową wiedzę na temat prowadzonej działalności, będzie oferował szkolenia, zapewni dostęp do towarów i usług w atrakcyjnych cenach oraz umożliwi korzystanie ze znanej marki, która już od pierwszego dnia daje franczyzobiorcy swego rodzaju przewagę w stosunku do podmiotów konkurencyjnych.

Zrozumiała i precyzyjna umowa franczyzy

Kodeks gwarantuje jawność umowy franczyzy oraz wiarygodność firm franczyzowych wobec franczyzobiorców w trakcie rekrutacji do sieci oraz w czasie trwania umowy. W Kodeksie znalazło się m.in. postanowienie obligujące franczyzodawców do przedstawienia treści umowy franczyzy potencjalnemu franczyzobiorcy, a także innych istotnych informacji wyszczególnionych w art. 9 Kodeksu, na 14 dni przed jej podpisaniem. Umożliwi to potencjalnemu franczyzobiorcy dokładne zapoznanie się z treścią umowy franczyzy oraz innymi dokumentami, co pozwoli przedsiębiorcy na prawidłową ocenę ryzyka.

Dodatkowo, zgodnie z postanowieniami Kodeksu, umowa franczyzy powinna być możliwie jasna, jednoznaczna oraz zrozumiała. W art. 12 Kodeksu znajduje się lista obligatoryjnych elementów umowy franczyzy, do których należy m.in. precyzyjne określenie praw i obowiązków stron umowy, wskazanie wysokości opłat i mechanizmów wzajemnych rozliczeń, czy też określenie czasu trwania umowy oraz warunków jej wypowiedzenia.

Kary umowne w umowie franczyzy

Kodeks zawiera również postanowienia wskazujące, iż kary umowne przewidziane w umowie franczyzy muszą być określone w wysokości proporcjonalnej do wagi naruszeń, za które mają być naliczane. Dodatkowo, art. 21 Kodeksu wprowadza swego rodzaju ograniczenie po stronie franczyzodawcy w zakresie kar umownych. Przepis ten stanowi, iż franczyzodawca nie może nadużywać tytułu do nakładania kar umownych i innych ryczałtowo liczonych obciążeń dla franczyzobiorców.

Czas trwania i okresy wypowiedzenia umowy franczyzy

Zgodnie z Kodeksem, umowa franczyzy może być zawarta na czas oznaczony lub nieoznaczony. W przypadku wyboru pierwszego wariantu, okres ten powinien być na tyle długi, żeby franczyzobiorcy i franczyzodawcy mogli zamortyzować swoje początkowe i późniejsze inwestycje związane z daną franczyzą.

Okres wypowiedzenia umowy franczyzy powinien być rozsądny i proporcjonalny. Proporcjonalność należy odnosić do: (i) czasu trwania umowy, tj. okresu na jaki umowa została zawarta albo okresu, jaki upłynął od zawarcia umowy, lub (ii) skali i charakteru nakładów poniesionych przez każdą ze stron umowy w związku z nawiązaniem współpracy, w tym ewentualnych zobowiązań finansowych zaciągniętych w związku z jej nawiązaniem. Dodatkowo, ustalony w umowie franczyzy okres wypowiedzenia powinien odpowiadać uzasadnionym interesom każdej ze stron.

Kodeks wskazuje również na możliwość rozwiązania umowy franczyzy z ważnych przyczyn przez każdą ze stron, przy czym powinno się to odbyć z zachowaniem ustalonego okresu wypowiedzenia, a takie wypowiedzenie nie może być podstawą do nałożenia kar umownych. Ponadto, umowa franczyzy powinna określać zasady zakończenia współpracy pomiędzy franczyzodawcą a franczyzobiorcą, a także zasady końcowych rozliczeń w sposób możliwie jasny.

Należy w tym miejscu zaznaczyć, iż przepisy Kodeksu dotyczące wypowiedzenia umowy franczyzy mają charakter dość ogólny – przy ich konstruowaniu zastosowane zostały niejednoznaczne określenia, które mogą w przyszłości prowadzić do powielania już istniejących nieprawidłowości w relacjach pomiędzy stronami działalności franczyzowej.

Projekt Kodeksu przewidywał możliwość 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia umowy odpowiednio dla franczyzobiorców i franczyzodawców. Za takim postanowieniem opowiadał się Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców. Jego zdaniem wskazanie konkretnego okresu wypowiedzenia jest kluczowe dla celów przedmiotowej regulacji. Dodatkowo, zdaniem Rzecznika MŚP w Kodeksie powinien znaleźć się przepis stanowiący, że zakaz konkurencji nie sięga poza okres umowy. W końcowym dokumencie natomiast ustalono, że zakaz konkurencji nałożony na franczyzobiorcę może obowiązywać w czasie trwania umowy franczyzy oraz po jej rozwiązaniu, przez okres w niej ustalony, jednak nie dłuższy niż rok.

Przystąpienie do Kodeksu, wypowiedzenie Kodeksu, zmiany w Kodeksie

Zgodnie z Kodeksem, jego sygnatariuszami mogą być zarówno franczyzodawcy, jak i organizacje zrzeszające franczyzobiorców. Z kolei przystąpienie do Kodeksu przez organizację zrzeszającą franczyzobiorców oznacza związanie się Kodeksem przez członków tej organizacji. Obowiązek przestrzegania przepisów Kodeksu wiąże jedynie jego sygnatariuszy. Inne podmioty mogą traktować postanowienia Kodeksu jako zbiór norm, których dobrowolne przestrzeganie przyczynia się do podnoszenia standardów współpracy stron umowy franczyzy. Skutkiem przystąpienia do Kodeksu przez jedną ze stron umowy franczyzy jest możliwość powoływania się na jego postanowienia przez drugą stronę umowy franczyzy – w zakresie obowiązków, jakie przyjął na siebie sygnatariusz w związku z przystąpieniem do Kodeksu. W terminie 6 miesięcy od dnia przystąpienia do Kodeksu, sygnatariusz Kodeksu powinien dostosować prowadzoną przez siebie działalność do standardów i zasad wynikających z Kodeksu. Sygnatariusz Kodeksu może natomiast wypowiedzieć Kodeks w każdym czasie.

Kodeks Dobrych Praktyk – dobry krok naprzód

Postanowienia Kodeksu nie uzupełniają postanowień umowy franczyzy, ani nie stanowią źródła powszechnie obowiązującego prawa. Przystąpienie do Kodeksu i zobowiązanie się do jego stosowania jest dobrowolne. Biorąc pod uwagę – często nazbyt ogólny – charakter propozycji zawartych w Kodeksie, należy potraktować przedstawiony dokument jako krok naprzód w drodze do stworzenia kompleksowej regulacji, która uzdrowi relacje pomiędzy stronami umowy franczyzy. Nie można się w pełni zgodzić z opinią Rzecznika MŚP, że przyjęty w obecnym kształcie Kodeks nie przyczyni się do wyeliminowania istniejących patologii z rynku franczyzy. Jak podkreślają przedstawiciele branży, przepisy Kodeksu przyznają franczyzobiorcom instrumenty i gwarancje poprawiające ich pozycję w stosunku do franczyzodawców, a jego forma jest wynikiem kompromisu (szczególnie w zakresie wypowiedzenia umowy franczyzy). Niemniej, dopiero uchwalenie ustawy o działalności franczyzowej – miejmy nadzieję – rozwiąże problemy związane z funkcjonowaniem rynku franczyzy w Polsce, w tym pozwoli na precyzyjne określenie zasad rozwiązania stosunku franczyzy.