W kolejnych perspektywach finansowych fundusze unijne są w coraz większym stopniu ukierunkowanie na wspieranie innowacyjnych projektów. W różnej skali, na różnym poziomie była ona wymagana zarówno od projektów badawczo-rozwojowych, wdrożeniowych (inwestycyjnych), jak i w przypadku innych instrumentów skupiających się na rozwoju start-upów, ekspansji zagranicznej czy też aktywności w obszarze projektowania/designu. Trend ten w przyszłych konkursach na pewno zostanie utrzymany, dlatego ewentualne zmiany w definicji innowacyjności, a także sposób interpretowania tego pojęcia przez ekspertów oceniających wnioski o dofinansowanie, są bardzo istotne dla wnioskodawców.

Perspektywa finansowa 2014-2020 i Oslo Manual 2005

Dotychczas operatorzy większości działań Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój ukierunkowanych na dofinansowanie projektów badawczo-rozwojowych i wdrożeniowych posługiwali się definicją innowacyjności w rozumieniu Podręcznika Oslo Manual z 2005. Wyróżniała ona cztery typy innowacji. Dwa z nich -  innowacja produktowa i procesowa mogły być bezpośrednio dofinansowywane w konkursach, natomiast innowacja organizacyjna i marketingowa miały charakter uzupełniający.

Innowacja produktowa była traktowana jako znacząca zmiana, wyrażana wskaźnikami jakościowymi i ilościowymi, odróżniająca produkt od rozwiązań o podobnej funkcji podstawowej występujących na rynku. Natomiast innowacja procesowa definiowana była jako wprowadzenie w przedsiębiorstwie znaczącej zmiany w zakresie technologii, urządzeń lub oprogramowania, również wyrażonej wskaźnikami jakościowymi i ilościowymi. Aby produkt został uznany za innowacyjny, musiał mieć znaczącą przewagę nad obecnie stosowanymi rozwiązaniami, tj. wyróżniać się cechami i funkcjonalnościami spośród rozwiązań dostępnych na rynku, natomiast proces musiał charakteryzować się lepszymi parametrami technologicznymi od tych, które są w stanie osiągnąć przedsiębiorstwa konkurencyjne.

Perspektywa finansowa 2021-2027 i Oslo Manual 2018?

Nowa wersja podręcznika Oslo Manual z 2018 roku w porównaniu do poprzedniej ogranicza złożoność definicji innowacji - zamiast 4 typów (produktowa, procesowa, organizacyjna i marketingowa) wyróżnia dwa główne rodzaje: innowację produktową i innowację w procesie biznesowym. W nowej definicji ograniczono również niejednoznaczność wymogu istnienia „znaczącej” zmiany poprzez porównanie zarówno nowych, jak i ulepszonych innowacji z dotychczasowymi produktami lub procesami biznesowymi przedsiębiorstwa.

Zgodnie z aktualnym podręcznikiem Oslo 2018 definicja innowacji produktowej brzmi następująco:

Innowacja produktowa to nowy lub ulepszony wyrób lub usługa, które różnią się znacząco od dotychczasowych wyrobów lub usług przedsiębiorstwa i które zostały wprowadzone na rynek. Innowacje produktowe muszą zapewniać znaczące ulepszenie jednej lub kilku właściwości lub specyfikacji działania.

Kluczowy element definicji innowacji produktowej zawarty jest w pkt 3.25 podręcznika Oslo 2018, gdzie OECD wskazuje: „Należy tu uwzględnić dodawanie nowych funkcji lub ulepszeń do istniejących funkcji lub użyteczności dla użytkownika. Odpowiednie cechy funkcjonalne to w tym przypadku jakość, specyfikacje techniczne, niezawodność, trwałość, oszczędność podczas użytkowania, przystępność cenowa, wygoda, użyteczność i  przyjazność dla użytkownika. Innowacje produktowe nie muszą wiązać się z poprawą wszystkich funkcji i specyfikacji działania. Usprawnienie lub dodanie nowej funkcji może pociągnąć za sobą utratę innych funkcji lub spadek wydajności pod niektórymi względami.

Zapisy podręcznika w odniesieniu do innowacji w procesie biznesowym brzmią:

Innowacja w procesie biznesowym to nowy lub ulepszony proces biznesowy dla jednej lub wielu funkcji biznesowych, który różni się znacząco od dotychczasowych procesów biznesowych przedsiębiorstwa i który został wprowadzony do użytku przez przedsiębiorstwo.

Innowacje w procesach biznesowych dotyczą sześciu różnych funkcji przedsiębiorstwa z zakresu zarządzania. Dwie z nich odnoszą się do podstawowej działalności: wytwarzania i dostarczania produktów na sprzedaż, pozostałe dotyczą działalności wspomagającej (marketingu, systemów informacyjno-komunikacyjnych, administracji i zarządzania, rozwoju produktów i procesów biznesowych).

Ponadto w punkcie 3.36. str. 79  czytamy, że:

Zarówno nowe, jak i ulepszone procesy biznesowe mogą wynikać z celów związanych z wdrażaniem strategii biznesowych, redukcją kosztów, poprawą jakości produktów lub warunków pracy, czy też spełnieniem wymogów regulacyjnych. Innowacja w procesie biznesowym może polegać na usprawnieniu jednego lub kilku aspektów jednej funkcji biznesowej lub połączonych różnych funkcji biznesowych.

Można przypuszczać, iż nowe programy operacyjne będą bazowały na aktualnej wersji podręcznika Oslo 2018, na co wskazuje wyróżnienie wyżej wymienionych typów innowacji w projekcie kryteriów wyboru projektów w ramach programu Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki (FENG).

Czy to zmiana na lepsze?

Z punktu widzenia przyszłych wnioskodawców kluczowe jest, w jaki sposób eksperci będą podchodzić do oceny tzw. cech innowacyjności tj. różnic względem dotychczas obecnego na rynku produktu czy procesu. Dotychczasowe rozumienie definicji innowacji, bazujące na podręczniku Oslo Manual 2005 sprawiało, że uzyskanie dobrej oceny ekspertów, wymagało wykazania cech i funkcjonalności typowo technicznych nowego rozwiązania odróżniających je od produktów / procesów konkurencyjnych. Tego typu cechy były trudne do zdefiniowania dla części produktów. W przypadku innowacyjnych procesów porównanie z parametrami technologicznymi konkurencji było często niemożliwe ze względu na brak dostępu do adekwatnych danych dla rozwiązań firm konkurencyjnych.

Pod tym względem podręcznik Oslo 2018 przyjmuje znacznie szersze podejście, zgodnie z którym „przewagi” nad obecnie stosowanymi rozwiązaniami nie muszą oznaczać cech typowo „technicznych”, poprawiających parametry użytkowe produktu. Zgodnie z aktualną definicją, mogą to być parametry funkcjonalne, przekładające się na końcową konkurencyjność rozwiązania względem produktów dostępnych na rynku (w szczególności poprzez zwiększenie dostępności cenowej): „Do odpowiednich cech można zaliczyć atrybuty finansowe, takie jak przystępność cenowa czy udogodnienia finansowe” (pkt 3.26). W myśl zapisów aktualnego Podręcznika Oslo opracowane w toku prac B+R produkty, różniące się znacząco od dotychczasowych wyrobów przedsiębiorstwa  będą spełniały definicję innowacji produktowej, o ile możliwe będzie wykazanie poprawy co najmniej jednej z cech funkcjonalnych określonych w Podręczniku (a więc także funkcjonalności cenowej!) oraz będzie to czynić dany produkt konkurencyjnym co najmniej w skali rynku krajowego.

Nowa definicja innowacji w procesie biznesowym również wydaje się być korzystna, ponieważ umożliwia traktowanie jako innowacji zmian polegających na optymalizacji produkcji czy też redukcji kosztów wytwarzania produktów/ świadczenia usług. Możemy się zatem spodziewać, że w nowej perspektywie finansowej wykazanie innowacyjności opracowywanej w toku prac B+R technologii produkcji, różniącej się znacząco od dotychczas stosowanej w przedsiębiorstwie, nie będzie musiało opierać się wyłącznie na parametrach typowo technologicznych, ale również dopuszczalne będzie odniesienie się do redukcji kosztów wytwarzania / prowadzenia danego procesu.

W praktyce ocena wniosków w odniesieniu do cech innowacyjności może być więc bardziej korzystna dla wybranych typów projektów, które dotychczas, mimo swojej niezaprzeczalnej wartości zarówno naukowej, jak i rynkowej, często były odrzucane z powodu braku wskazania skwantyfikowanych różnic w parametrach technicznych.

W przypadku innowacji produktowych przykładem mogą być bardzo istotne społecznie projekty dotyczące opracowania leków generycznych wymagające złożonych i kosztochłonnych prac badawczych. Ich rezultatem są znacznie tańsze leki, które jednak pod względem składu są tożsame z lekiem oryginalnym.

Innym przykładem będą projekty IT, w których kluczowe są funkcjonalności oferowane użytkownikowi, a porównanie rezultatu projektu do innych dostępnych rozwiązań (np. platform) pod względem technicznym jest często niemożliwe, ponieważ żaden podmiot rynkowy nie ujawnia szczegółów swojej technologii.

Jeszcze częściej problem ten dotyczył projektów skupiających się na innowacji procesowej, w których  z uwagi na tajemnicę handlową, techniczne porównanie opracowanego procesu z konkurencją nie było możliwe, przez co innowacyjny potencjał projektów był uznawany za zbyt słabo uzasadniony.

Mając na uwadze powyższe, mamy nadzieję, że w ramach nowej perspektywy finansowej 2021-2027, stosowanie definicji opartej na podręczniku Oslo 2018 będzie szło w parze z uwzględnieniem w ocenie projektów adekwatnych cech innowacyjności, co umożliwi ubieganie się o wsparcie szerszej niż dotychczas grupie potencjalnych beneficjentów.

Źródła:

  1. Podręcznik Oslo Manual 2005
  2. Podręcznik Oslo 2018