Trwająca w Ukrainie wojna wywiera negatywny wpływ na gospodarkę. Przerwane zostały łańcuchy dostaw półproduktów, towarów i żywności z Ukrainy. Ceny nośników energii: węgla energetycznego, gazu ziemnego, ropy naftowej i jej produktów poszybowały, co dotyka sektor energii i przemysł energochłonny. Brakuje pracowników z Ukrainy, przedsiębiorstwa są również dotknięte sankcjami i środkami odwetowymi wprowadzonymi przez Rosję.

Co umożliwiają Tymczasowe Ramy Kryzysowe?

By umożliwić państwom członkowskim wsparcie przedsiębiorców dotkniętych skutkami wojny, Komisja Europejska przyjęła w marcu 2022 r. Tymczasowe Ramy Kryzysowe. Otwierają one możliwość przyznania wsparcia przedsiębiorcom odczuwającym skutki wojny w Ukrainie, sankcji, środków odwetowych ze strony Rosji. Nie tworzą one nowych funduszy unijnych, lecz otwierają drogę do szybszej notyfikacji dobrowolnych, krajowych programów pomocowych w obrębie warunków określonych przez Komisję Europejską. Łączna kwota pomocy na jedno przedsiębiorstwo nie może przekroczyć 400 tys. EUR i może być przyznana w formie dotacji, korzyści podatkowych, korzystniejszych warunków płatności i innych. Dla sektorów rolniczego, rybołówstwa i akwakultury obowiązują inne warunki.

Komisja otwiera również drogę państwom członkowskim do udzielenia przedsiębiorcom wsparcia płynności w formie gwarancji spłaty pożyczek obrotowych lub inwestycyjnych. Kwota pożyczek, na spłatę których udzielono gwarancji beneficjentowi, nie może przekroczyć 15% średnich obrotów za trzy ostatnie, zamknięte okresy obrachunkowe lub 50% kosztów energii za ostatnie 12 miesięcy poprzedzających złożenie wniosku. Na mocy Ram państwo członkowskie może również udzielać subsydiowanych pożyczek do wartości ww. kwot.

Ostatnia forma wsparcia przedsiębiorstw dotyczy zniwelowania wpływu zwiększonych kosztów energii. Komisja otwiera drogę do udzielania wsparcia w postaci dotacji, korzyści podatkowych i innych do wysokości 2 mln EUR na przedsiębiorstwo. Wsparcie jest równe maksymalnie 30% wzrostu kosztów energii elektrycznej i gazu ziemnego spowodowanego agresją Rosji na Ukrainę. Przedsiębiorstwa z branży przemysłu energochłonnego mogą natomiast liczyć na dofinansowanie o intensywności do 50% kosztów kwalifikowanych o pułapie do 25 mln EUR. Wartość ta może wzrosnąć do 50 mln EUR i 70% intensywności, jeżeli podmiot prowadzi działalność w branży określonej w załączniku I do dokumentu zawierającego Tymczasowe Ramy Kryzysowe.

Kto zdążył skorzystać z Tymczasowych Ram Pomocy Kryzysowej?

Co ważne, pomoc nie może być udzielona wedle uznania organów administracji, lecz musi  być udzielona na podstawie programu pomocowego. Taki program musi najpierw uzyskać zgodę Komisji Europejskiej, tj. przejść procedurę notyfikacji. Trwa ona przeciętnie od pół roku do dwóch lat, jednak w przypadku pomocy kryzysowej Komisja przyspieszyła własne procedury administracyjne, co zostało już przećwiczone wcześniej w ramach notyfikacji poszczególnych tarcz antycovidowych. Co najmniej dwanaście państw członkowskich otrzymało już pozytywne decyzje na wdrożenie programów o łącznej wartości prawie 200 mld EUR. Najbardziej hojne dla swoich przedsiębiorców są Niemcy oferujące program bezpośredniego wsparcia finansowego o wartości 20 mld EUR i wsparcia płynności o wartości 11 mld EUR. Francja oferuje natomiast program pożyczek płynnościowych o niebagatelnej wartości 155 mld EUR. Hiszpania nie pozostaje w tyle i dysponuje programem gwarancji o wartości 10 mld EUR. Programy pozostałych krajów mają zdecydowanie niższą wartość i są ukierunkowane na wsparcie konkretnych sektorów. Hiszpania kwotą 169 mln EUR wesprze producentów mleka, a Irlandia przeznaczy 18 mln EUR na sektor transportu. Póki co na wsparcie dla przedsiębiorstw dotkniętych wysokimi cenami gazu ziemnego zdecydowała się tylko Portugalia. Pełne zestawienie prezentuje poniższy wykres.

 

 

Wykres 2 prezentuje natomiast całkowitą wartość obecnie zatwierdzonych w całej Unii programów pomocowych w rozbiciu na rodzaj pomocy. Zdecydowaną większość pomocy stanowi pomoc na płynność przedsiębiorstw.

 

Widoczna jest niska skala wsparcia dedykowana wysokim kosztom energii. Przyczyną może być wdrożenie środków zaproponowanych przez KE jeszcze jesienią ubiegłego roku. Powyższe dane odzwierciedlają stan faktyczny na 6 czerwca 2022 r.

Perspektywy wprowadzenia dodatkowej pomocy w Polsce

Obecnie dla Polski zaakceptowany został jeden program grantów dedykowany rolnikom dotkniętym wzrostem cen nawozów. Jednak ten instrument planowany był do wprowadzenia jeszcze przed opublikowaniem Ram. Obecnie przed Komisją Europejską trwają postępowania w sprawie akceptacji pięciu programów pomocowych. Trzy z nich dotyczą gwarancji kredytów, leasingu i faktoringu, jeden dotyczy dotacji i pożyczek dla przedsiębiorców dotkniętych skutkami wojny, a piąty dotyczy pomocy z wykorzystaniem instrumentów finansowych. Niestety obecnie nie są znane dalsze szczegóły ww. programów, ani ich wartość. Rząd pracuje również nad uproszczeniem zasad finansowania KUKE SA przez Skarb Państwa w związku ze spodziewanym wzrostem wartości odszkodowań wypłacanych eksporterom przez KUKE.

Ukraina jest ważnym partnerem handlowym dla Polski. Zakłócenia w handlu pomiędzy oba krajami mają duże przełożenie na polskie przedsiębiorstwa. Wartość obrotów handlowych pomiędzy Polską i Ukrainą wyniosła w 2020 r. 7,4 mld EUR z niewielką nadwyżką po stronie Polski. W Unii Europejskiej tylko Niemcy nam dorównują w tym zakresie. Kolejny wynik spośród państw UE o wartości 4,1 mld EUR osiągnęły Włochy. Natomiast wymiana pomiędzy Francją a Ukrainą wynosi ok. 2 mld EUR. Odnosząc wartości obrotów handlowych z Ukrainą do wartości pomocy kryzysowej zaoferowanej przedsiębiorcom przez konkretne kraje rysuje się wyraźna dysproporcja pomiędzy Polską, a Niemcami czy Francją. Na wartość udzielonej pomocy wpływ ma również wartość obrotów tych krajów z Rosją oraz bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Rosji. Jednak należy pamiętać, że Francja i Niemcy mają wyższe PKB niż Polska. Z tego względu zakłócenia w handlu z Ukrainą dla Polski mają istotne znaczenie. Po wybuchu wojny ukraińska gospodarka niemalże stanęła – zużycie energii elektrycznej spadło o połowę, połowa zakładów przemysłowych zaprzestała działalności.

Zakłócenia w handlu to niejedyne wyzwanie stojące przed polskimi przedsiębiorcami związane z wojną. Polityka eksportowa Rosji jeszcze przed wybuchem wojny wywindowała ceny gazu ziemnego, a zatem i energii elektrycznej. Obecnie kontrakty terminowe na dostawę tego nośnika energii wyceniane są na giełdzie na ponad 1100 PLN/MWh, co jest skutkiem wstrzymania eksportu gazu z Rosji do Polski w kwietniu bieżącego roku. W poprzednim roku średnia cena giełdowa energii wyniosła 278 PLN/MWh. Cena gazu ziemnego na giełdzie w Q1 2021 nie przekraczała 100 PLN/MWh, obecnie wynosi ok. 375 PLN/MWh, a rynek przewiduje dalsze wzrosty. Kilkukrotny wzrost cen najważniejszych nośników energii wraz z utrzymującymi się wysokimi cenami uprawnień do emisji stanowi zabójczą mieszankę dla przemysłu energochłonnego, pozbawia go płynności i drenuje środki na niskoemisyjne inwestycje. Mimo to wsparcia dla tego przemysłu na podstawie omawianych ram tymczasowych nie widać na polskim horyzoncie, chociaż Komisja umożliwia udzielenie takiej pomocy w przyspieszonym trybie.

Jeżeli polskie władze planują szersze skorzystanie z możliwości, jakie dają Tymczasowe Ramy Pomocy, to zdecydowanie muszą śpieszyć się z przygotowaniem programów pomocowych, ich notyfikacją przez Komisję Europejską i wdrożeniem. Termin na przyznawanie wsparcia przedsiębiorcom mija bowiem 31 grudnia 2022 r.