23 czerwca Komisja Europejska oficjalnie przyjęła pakiet zmian do rozporządzenia (UE) nr 651/2014 w sprawie wyłączeń blokowych (tzw. GBER), stanowiącego podstawę udzielania pomocy publicznej dla przedsiębiorstw w znaczącej większości instrumentów pomocowych w Polsce. Tekst Rozporządzenia pojawił się w Dzienniku Urzędowym UE 30 czerwca 2023 i zaczął obowiązywać od 1 lipca 2023 r. Zmiany mają na celu przedłużenie obowiązywania GBER do 31 grudnia 2026 r., co ma zapewnić pewność i stabilność prawa, ale także wpłyną w istotny sposób na warunki przyznawania wsparcia na krajowe projekty realizowane za pośrednictwem podmiotów publicznych w Polsce, m.in. Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości czy też Bank Gospodarstwa Krajowego.

Jakie są kluczowe zmiany dla przedsiębiorców?

Zmiany co do zasady mają ułatwić, uprościć i przyspieszyć udzielanie wsparcia na rzecz transformacji ekologicznej i cyfrowej. Wraz z nowymi tymczasowymi ramami kryzysowymi i przejściowymi, państwa członkowskie będą mogły w prostszy sposób udzielać niezbędnego wsparcia w kluczowych sektorach zgodnie z planem przemysłowym Zielonego Ładu. Dostosowują one również przepisy GBER do najnowszych regulacji w zakresie udzielania pomocy regionalnej, pomocy państwa na rzecz ochrony klimatu i środowiska, celów związanych z energią, finansowania ryzyka, zasad ramowych dotyczących pomocy państwa na badania, rozwój i innowacje oraz wytycznych dotyczących sieci szerokopasmowych.

Zmiany w progach powodujących obowiązek zgłoszenia pomocy do Komisji Europejskiej

Państwa członkowskie UE co do zasady nie mogą samodzielnie decydować o udzieleniu pomocy publicznej przedsiębiorstwom. Pomoc ta musi być zgłaszana Komisji i przez nią dopuszczona przed jej udzieleniem. Aby zmniejszyć obciążenia administracyjne nałożone na organy krajowe i lokalne oraz aby zachęcać rządy państw UE do ukierunkowywania pomocy na wzrost gospodarczy, na mocy GBER możliwe jest przekazywanie środków publicznych do kwoty określonej w rozporządzeniu, o ile spełnione są wszystkie określone w nim kryteria.

Pakiet zmian obejmuje zwiększenie progów dla wszystkich kategorii pomocy publicznej, w tym w szczególności dla:

  • pomocy na ochronę środowiska – próg został podniesiony do 30 mln EUR, a jeśli pomoc przyznawana jest w formie obniżek podatków lub opłat parafiskalnych do 50 mln EUR,
  • pomocy na badania, rozwój technologiczny i innowacje – dla projektów z przewagą badań przemysłowych próg został podniesiony do 35 mln EUR, a dla projektów z przewagą prac rozwojowych do 25 mln EUR,
  • regionalnej pomocy inwestycyjnej – „dostosowana kwota pomocy” oznaczająca maksymalną dopuszczalną kwotę pomocy na duże projekty inwestycyjne została podwyższona do 110 mln EUR,
  • pomocy inwestycyjnej na infrastruktury naukowo-badawcze – do 35 mln EUR.

Nowe przeznaczenia pomocy

W zakresie pomocy w obszarze ochrony środowiska i energii zwiększono i umożliwiono udzielanie pomocy między innymi na cele związane z wprowadzaniem energii odnawialnej, projektów dekarbonizacji, ekologicznej mobilności i bioróżnorodności, a także ułatwienia inwestycji w wodór odnawialny i zwiększenia efektywności energetycznej.

Sama definicja „ochrony środowiska” w ramach GBER została rozszerzona i podkreśla działania mające na celu łagodzenie zmiany klimatu, ochronę i przywracanie bioróżnorodności, bardziej efektywne korzystanie z zasobów naturalnych, oszczędzanie energii, korzystanie z odnawialnych źródeł energii, zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych i innych zanieczyszczeń oraz przejście na modele gospodarki o obiegu zamkniętym w celu ograniczenia zużycia surowców pierwotnych i zwiększenia wydajności.

Zmiany w definicji badań przemysłowych i prac rozwojowych

W zakresie pomocy na projekty badawczo-rozwojowe rozszerzono definicję „badań przemysłowych” oraz „eksperymentalnych prac rozwojowych”. Definicja w jasny sposób precyzuje, że oba te typy prac B+R obejmują również obszary związane z technologiami cyfrowymi, takimi jak obliczenia superkomputerowe, technologie kwantowe, technologie blockchain, sztuczna inteligencja, cyberbezpieczeństwo, duże zbiory danych i technologie związane z chmurą.

Alternatywny sposób kalkulacji kosztów pośrednich

W pakiecie zmian dodano ewentualną możliwość obliczania kosztów ogólnych i innych kosztów operacyjnych w projektach badawczo-rozwojowych w formie stawki ryczałtowej wynoszącej do 20% od pozostałych kategorii kosztów, tj. kosztów personelu, aparatury i sprzętu, budynków i gruntów oraz (uwaga!) podwykonawstwa. Należy jednak podkreślić, że nadal będzie możliwe stosowanie dotychczasowego sposobu kalkulacji kosztów pośrednich, a zaproponowane rozszerzenie stanowi jedynie alternatywę i na ten moment nie jest jasne, czy wybór sposobu kalkulacji kosztów pośrednich będzie należał do Instytucji udzielającej wsparcia, czy też samego przedsiębiorstwa.

Kiedy zmiany wejdą w życie?

Choć rozporządzenie obowiązuje od 1 lipca 2023 r. zmiany prawdopodobnie nie obejmą trwających konkursów w ramach FENG (np. ścieżki SMART, Kredytu ekologicznego). Od momentu wejścia w życie przepisy zakładają 6 miesięczny okres „przejściowy”, w trakcie którego możliwe jest stosowanie starych regulacji. W Rządowym Centrum Legislacji pojawiły się już projekty zmian w Rozporządzeniach FENG w sprawie udzielania pomocy finansowej przez NCBR, PARP i BGK, ale najprawdopodobniej zaczną obowiązywać dopiero w kolejnych, jeszcze nie ogłoszonych konkursach.