23 lutego 2023 r. wchodzi w życie nowelizacja ustawy o portach i przystaniach morskich, przyznająca Skarbowi Państwa prawo pierwokupu udziałów i akcji w spółkach handlowych będących właścicielami lub użytkownikami wieczystymi nieruchomości położonych w granicach portów o kluczowym znaczeniu dla gospodarki narodowej.

Nowelizacja jest częścią obszerniejszej ustawy o zmianie ustawy o bezpieczeństwie morskim oraz niektórych innych ustaw mającej na celu zwiększenie bezpieczeństwa państwa w zakresie transportu morskiego i energetyki.

Nowy artykuł 3d ustawy o portach i przystaniach morskich stanowi, że Skarbowi Państwa przysługuje prawo pierwokupu udziałów albo akcji w spółce handlowej będącej:

  • właścicielem, użytkownikiem wieczystym lub współużytkownikiem wieczystym nieruchomości mieszczących się w granicach portów o kluczowym znaczeniu dla gospodarki narodowej, a także
  • dzierżawcą, najemcą lub innym użytkownikiem umownym takich nieruchomości (na okres powyżej 10 lat), gdy ich właścicielem jest Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego lub podmiot zarządzający portem lub przystanią morską.

Nowa procedura uzyskania zgody na sprzedaż udziałów lub akcji

Zgodnie z art. 2 ustawy o portach i przystaniach morskich, porty o kluczowym znaczeniu dla gospodarki narodowej to porty morskie w Gdańsku, Gdyni, Szczecinie i Świnoujściu. Prawo pierwokupu wykonuje minister właściwy do spraw gospodarki morskiej, jednak Rada Ministrów może upoważnić inny podmiot, w tym spółkę handlową z większościowym udziałem Skarbu Państwa, do jego wykonywania. Procedura dotycząca prawa pierwokupu wymaga od sprzedawcy udziałów albo akcji zawiadomienia na piśmie, w terminie 7 dni od daty zawarcia warunkowej umowy sprzedaży, ministra właściwego do spraw gospodarki morskiej o treści umowy sprzedaży udziałów albo akcji. W przypadku, w którym cena sprzedawanych udziałów albo akcji odbiega od jej wartości rynkowej, minister właściwy do spraw gospodarki morskiej może wystąpić do sądu o ustalenie ich ceny.

Znowelizowane przepisy przewidują nieliczne wyjątki od prawa pierwokupu, dotyczące m.in. zbywania akcji spółek publicznych, zbywania udziałów lub akcji na rzecz osoby bliskiej czy na rzecz spółek energetycznych Skarbu Państwa.

Minister może się sprzeciwić

Jednocześnie nowy artykuł 3e ustawy o portach i przystaniach morskich wprowadza zasadę, że w przypadku zbywania ogółu praw i obowiązków wspólników spółek osobowych, minister właściwy do spraw gospodarki morskiej, w ramach ustawowego upoważnienia, może złożyć oświadczenie o nabyciu prawa własności nieruchomości portowej należącej do spółki całości albo części prawa użytkowania wieczystego tej nieruchomości, za zapłatą równowartości pieniężnej odpowiadającej ich wartości rynkowej. W tym przypadku do zawiadomienia ministra zobowiązani są solidarnie wspólnicy spółki.

Nowowprowadzona regulacja będzie miała istotne znaczenie w przypadku transakcji M&A obejmujących spółki korzystające z nieruchomości portowych, gdyż nabycie udziałów lub akcji z naruszeniem procedury związanej z prawem pierwokupu jest z mocy prawa nieważne (do tej pory Skarbowi Państwa przysługiwało prawo pierwokupu w odniesieniu do samych nieruchomości).