W zeszłym tygodniu projekt ustawy o fundacjach rodzinnych został przyjęty przez Radę Ministrów, a już dziś będzie rozpatrywany podczas I czytania w Sejmie. Przypomnijmy, że w  2019 r. ukazała się Zielona Księga dotycząca tej kwestii i wygląda na to, że po kilku latach konsultacji (i częściowym uwzględnieniu postulatów środowiska firm rodzinnych przez ministerstwo) instytucja fundacji rodzinnej faktycznie zostanie wprowadzona do polskiego porządku prawnego.

Do tej pory przedsiębiorcy mający dalekosiężne plany biznesowe co do kwestii sukcesji mogli korzystać przede wszystkim z instytucji prawa handlowego i cywilnego (poprzez odpowiednie ułożenie struktury dziedziczenia w testamencie i umowie/statucie spółki), względnie z rozwiązań ustawy o zarządzie sukcesyjnym (które to rozwiązania – choć pomocne – to jednak nie pozwalały na kompleksowe zarządzenie tematem przejścia biznesu na spadkobierców). Niekiedy wykorzystywane były również mechanizmy zagranicznych fundacji rodzinnych. Wygląda na to, że już w 2023 będziemy mogli korzystać z instytucji fundacji rodzinnej również w Polsce.

Zasady działania fundacji rodzinnej – podsumowanie kluczowych kwestii prawnych

  • Fundator będzie miał dużą swobodę w określeniu reguł funkcjonowania fundacji (od celu do jakiego została powołana fundacja po bardziej szczegółowe wytyczne dotyczące zarządzania nią i jej bieżącej działalności oraz ustalenia zasad wypłat do beneficjentów);
  • Głównym zadaniem fundacji będzie gromadzenie i ochrona majątku rodzinnego oraz zarządzanie nim (ułatwi to sprawną realizację procesu sukcesji – nie będą konieczne np. zmiany w sposobie prowadzenia samego biznesu czy w strukturze właścicielskiej grupy);
  • Beneficjentami fundacji będą mogły zostać osoby fizyczne (w tym sam fundator), ale też organizacje pozarządowe prowadzące działalność pożytku publicznego;
  • Minimalny fundusz założycielski to jedynie 100.000 PLN – niski próg kapitałowy niezbędny do założenia fundacji teoretycznie będzie umożliwiał częstsze korzystanie z tej instytucji;
  • Przewidziane są pewne ułatwienia w obrocie nieruchomościami rolnymi (brak konieczności zgody KOWR na przenoszenie nieruchomości rolnych w określonych przypadkach);
  • Zostaną wprowadzone istotne zmiany dotyczące prawa do zachowku (miarkowanie zachowku, ograniczenie ryzyka podwójnych wypłat do beneficjentów – z tytułu zachowku równolegle do świadczenia z fundacji, możliwość zrzeczenia się prawa do zachowku, zaliczenie aktywów wniesionych do fundacji na poczet masy spadkowej tylko przez 10 lat od ich przekazania fundacji);
  • Fundacja będzie odpowiedzialna za zobowiązania fundatora (do ograniczonej wysokości), w tym za jego obowiązki alimentacyjne – ale fundator nie będzie odpowiedzialny za zobowiązania fundacji;
  • Możliwość prowadzenia działalności gospodarczej przez fundację (w ograniczonym zakresie – ale jak się wydaje wystarczającym, aby sprawnie zarządzać majątkiem przy jednoczesnym ograniczeniu ryzyka utraty majątku przez fundację w związku z taką działalnością);
  • Fundacja rodzinna będzie mogła przekazywać swoje zyski lub część majątku, beneficjentom (a więc oprócz funkcji ochrony majątku będzie spełniała również funkcję zabezpieczenia potrzeb majątkowych beneficjentów);
  • Możliwość stosunkowo swobodnego wnoszenia do fundacji składników majątku (darowizna, spadkobranie) – brak ograniczenia katalogu podmiotów, które mogą zasilać majątek fundacji;
  • Dopuszczalne będzie korzystanie z fundacji rodzinnej jako wehikułu holdingowego (ponieważ może uczestniczyć we wszystkich spółkach handlowych oraz funduszach inwestycyjnych – w kraju i za granicą).

Podatkowe mechanizmy działania fundacji rodzinnej – czy są zadowalające?

  • Świadczenia otrzymane przez fundację rodzinną

Fundacja rodzinna będzie objęta szerokim podmiotowym zwolnieniem w podatku CIT. W praktyce istotną regulacją, którą zostanie objęta fundacja rodzinna, jest to, że otrzymywane przez nią dywidendy i inne zyski kapitałowe nie będą obciążone podatkiem dochodowym. Tym samym wartość przychodu brutto będzie mogła być wykorzystywana w dalszych inwestycjach dokonywanych przez fundację, co może przełożyć się na lepsze wyniki finansowe.

  • Świadczenia otrzymane od fundacji rodzinnej

Z perspektywy podatków osobistych należy zauważyć, że nabycie rzeczy lub świadczeń przez osoby fizyczne od fundacji rodzinnej będzie zwolnione z podatku od spadków i darowizn, lecz może być opodatkowane podatkiem PIT.

Dotyczyć to ma zasadniczo osób innych niż fundator oraz bliskie osoby fundatora uwzględnione w tzw. „grupie zerowej” w podatku od spadków i darowizn (chodzi o małżonka, zstępnego, wstępnego, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę). Te osoby bowiem będą mogły korzystać ze zwolnienia z PIT przewidzianego w projekcie ustawy.

Bliscy fundatora, którzy nie zostali wymienieni w ww. katalogu, zapłacą 15% podatku od świadczeń wypłacanych przez fundację rodzinną. W tym przypadku nie będzie przysługiwać odliczenie jakichkolwiek kosztów uzyskania przychodu.

Co więcej, nawet to zwolnienie nie będzie chronić beneficjentów i fundatora w całości. Zwolniona z opodatkowania zostanie bowiem tylko część środków, odpowiadająca aktualnej proporcji właściwej dla tego fundatora, zamieszczonej w spisie majątku. W pozostałym zakresie konieczne będzie zapłacenie 15% podatku.

  • Przychód z rozwiązania fundacji rodzinnej

Zasady te mogą okazać się szczególnie niekorzystne w przypadku rozwiązania fundacji. Wyżej wymienione zasady będzie się bowiem stosować w podobny sposób również w takim właśnie przypadku. Dla porównania, jeżeli zamiast z fundacji rodzinnej do celów przewidzianych nową ustawą wykorzystać spółkę, w przypadku jej likwidacji możliwe byłoby rozliczenie kosztów uzyskania przychodu przy obliczaniu dochodu. W przypadku fundacji rodzinnej – to nie będzie już możliwe.

Tym samym obciążenia podatkowe przypadające na świadczenia zapewniane przez fundację rodzinną, choć w wielu przypadkach będą niższe lub nie wystąpią w ogóle dzięki zaadaptowaniu istniejących już preferencji podatkowych do nowej konstrukcji prawnej, niekiedy mogą okazać się wyższe niż w standardowym przypadku, gdyby fundacji rodzinnej nie powołano. Skorzystanie z tego rozwiązania warto więc dogłębnie przemyśleć i oszacować jego opłacalność przed wdrożeniem, uwzględniając własne zamiary co do tego, jak w praktyce fundacja rodzinna ma funkcjonować w perspektywie wielu lat od jej założenia.

Czy fundacja rodzinna będzie wykorzystywana w praktyce?

Instytucja fundacji rodzinnej miała zapewnić przede wszystkim płynną sukcesję biznesu, przy jednoczesnym zachowaniu wizji biznesowej fundatora i dbałości o wyznawane przez niego wartości. Ponadto miała zapewnić możliwość czerpania przez beneficjentów korzyści ze zgromadzonego przez fundatora majątku bez ryzyka jego rozdrobnienia. Mechanizmy stricte prawne zawarte w ustawie wydają się z jednej strony bezpieczne – a z drugiej wystarczająco elastyczne, aby fundację rodzinną rozważać jako sensowną alternatywę w ramach planowej sukcesji majątku czy zarządzania nim.

W procesie legislacyjnym ustawodawca musi jednak uważać na rozwiązania podatkowe – jeśli nie będą sensowne, fundacja rodzinna stanie się tylko bezużyteczną ciekawostką. Najważniejszą zmianą, jaka w naszej opinii powinna zostać wprowadzona do omawianej ustawy, to taka dotycząca możliwości uwzględnienia kosztów uzyskania przychodów w momencie wycofywania środków z fundacji rodzinnej. Bez tego rozwiązania w ostatecznym rozrachunku użyteczność fundacji rodzinnej może być w znacznym stopniu ograniczona.