Ministerstwo Sprawiedliwości prowadzi wstępne prace nad przepisami mającymi na celu uregulowanie rynku franczyzy w Polsce. Projekt ustawy o działalności franczyzowej określa zasady zawierania umowy franczyzy oraz ochrony zbiorowych interesów franczyzobiorców, a także podstawowe prawa i obowiązki stron umowy.

Na potrzebę uregulowania franczyzy w Polsce uwagę zwrócił profesor Rafał Adamus z Uniwersytetu Opolskiego, który przygotował projekt ustawy o działalności franczyzowej. Taka konieczność, zdaniem autora, wynika z faktu, iż w obecnej praktyce gospodarczej występują liczne problemy w relacjach franczyzowych, objawiające się m.in. w dysproporcji stron stosunku prawnego franczyzy, nadużywaniu silniejszej pozycji kontraktowej franczyzodawcy, jak również nieprzygotowaniu franczyzobiorców do sprostania wymogom prowadzenia takiej formy działalności gospodarczej.

Definicja franczyzy

W projekcie ustawy zawarto przede wszystkim definicję franczyzy, której do tej pory brakowało w polskim systemie prawnym. Zgodnie z jej brzmieniem przez umowę franczyzy należy rozumieć:

stosunek prawny, na podstawie którego organizator sieci (franczyzodawca), w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa, udziela drugiej stronie, na czas oznaczony bądź nieoznaczony, zezwolenia na korzystanie w szczególności z jego nazwy, godła, symboli, znaków towarowych, patentów, innych praw własności intelektualnej i przemysłowej lub zezwala na korzystanie ze zidentyfikowanej, istotnej i poufnej koncepcji lub techniki prowadzenia działalności gospodarczej i zobowiązuje się do udzielenia drugiej stronie pomocy, a franczyzobiorca zobowiązuje się do prowadzenia działalności gospodarczej we własnym imieniu i na własny rachunek zgodnie ze wskazówkami organizatora sieci i do zapłaty umówionego wynagrodzenia.

Zaproponowana definicja jest z jednej strony uniwersalna, a z drugiej pozwala odróżnić franczyzę od innych umów.

Prospekt informacyjny

Ustawa franczyzowa zobowiązuje organizatora sieci do doręczenia franczyzobiorcy przed zawarciem umowy franczyzy szczegółowego prospektu informacyjnego. Powinny zostać w nim zawarte informacje dotyczące m.in. zasad działalności sieci franczyzowej oraz ogólny opis działalności, która ma być wykonywana przez franczyzobiorcę, czy też wynagrodzenie organizatora sieci, w tym także wszelkie formy wynagrodzenia pośredniego.

Przygotowywane przez organizatorów sieci franczyzowych prospekty informacyjne nie miałyby podlegać żadnej administracyjnej procedurze ich uprzedniego zgłoszenia, rejestracji bądź zatwierdzenia.

Limit wymagalności

Zdarza się, że franczyzodawcy wymagają uiszczenia opłaty wstępnej przez podmiot przystępujący do sieci. Do tego problemu odnosi się art. 13 projektowanej ustawy, który zakłada, że organizator sieci nie będzie mógł pobierać z góry wynagrodzenia wstępnego w kwocie wyższej niż suma wynagrodzenia bieżącego za okres gospodarczy równy sześciu miesiącom, a postanowienie umowne mniej korzystne dla franczyzobiorcy będzie nieważne.

Nakłady ponoszone przez franczyzobiorcę

W projekcie uregulowana została także kwestia nakładów inwestycyjnych ponoszonych przez franczyzobiorcę. Autor regulacji rozróżnia nakłady niezbędne do rozpoczęcia działalności gospodarczej i nakłady konieczne do poniesienia w czasie jej wykonywania.

Ustawa franczyzowa przewiduje, że jeżeli organizator sieci wymaga, aby franczyzobiorca poniósł na swój koszt określone nakłady celem rozpoczęcia działalności franczyzowej, ich rodzaj i wielkość powinny być dokładnie określone w umowie. Gdyby było to niemożliwe lub znacznie utrudnione, wówczas umowa powinna określać ich rodzaj i szacunkową wielkość, przy czym postanowienia umowne mniej korzystne dla franczyzobiorcy będą nieważne. Ponadto, umowa powinna określać zasady ponoszenia nakładów przez franczyzobiorcę w czasie trwania umowy, a jeżeli jest możliwe określenie ich rodzaju i szacunkowej wielkości to powinna je określić. Dodatkowo umowa franczyzowa powinna także określać zasady rozliczania poniesionych przez franczyzobiorcę nakładów.

Utwór stworzony przez franczyzobiorcę

Nie jest wykluczone, że w czasie wykonywania umowy może dojść do stworzenia utworu przez franczyzobiorcę, np. w postaci ulepszenia, czy modyfikacji koncepcji franczyzowej. W takiej sytuacji, co do zasady, organizator sieci, którego franczyzobiorca stworzył utwór, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy i zgodnego zamiaru stron. Z kolei jeżeli organizator sieci będzie wykorzystywał utwór, a w tym ulepszał koncepcję lub technikę prowadzenia działalności gospodarczej w celach zarobkowych, wówczas franczyzobiorcy należy się odpowiednie wynagrodzenie.

Wypowiedzenie umowy franczyzy

Ustawa franczyzowa zawiera szereg szczegółowych przesłanek, po których spełnieniu będzie istniała możliwość wypowiedzenia stosunku prawnego franczyzy, zarówno przez organizatora sieci, jak i franczyzobiorcę. Okoliczności wypowiedzenia umowy dla każdej ze stron będą różne w zależności od sytuacji, gdy umowa franczyzy będzie zawarta na czas oznaczony bądź nieoznaczony.

Generalną zasadą dla umów zawartych na czas nieoznaczony będzie możliwość jej wypowiedzenia przez franczyzobiorcę na trzy miesiące naprzód w pierwszym roku, na dwa miesiące naprzód w drugim roku i na miesiąc naprzód w trzecim i kolejnym roku jej obowiązywania. Natomiast przez organizatora sieci taka umowa mogłaby zostać wypowiedziana na sześć miesięcy naprzód. Warto też zwrócić uwagę na udogodnienia przewidziane dla osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą. Projekt zakłada bowiem, że jeżeli franczyzobiorcą jest osobą fizyczną i w sposób nieprzewidziany w chwili zawarcia umowy doznała ona obiektywnej przeszkody, która w sposób trwały uniemożliwia jej, bądź w znacznym stopniu utrudnia prowadzenie działalności franczyzowej, wówczas może ona wypowiedzieć umowę franczyzy z zachowaniem jednomiesięcznego okresu wypowiedzenia, choćby umowa była zawarta na czas oznaczony.

Zakaz działalności konkurencyjnej

W ramach zabezpieczenia interesów gospodarczych organizatora sieci uznano, że franczyzobiorca nie powinien po ustaniu umowy dalej wykorzystywać koncepcji franczyzodawcy. Ustawa franczyzowa w tym zakresie wskazuje, że po zakończeniu umowy okres, przez który były franczyzobiorca nie może prowadzić działalności konkurencyjnej, powinien wynosić maksymalnie 3 lata.

Praktyki naruszające zbiorowe interesy

Zaproponowane w ustawie franczyzowej regulacje mają zminimalizować dysproporcje pomiędzy organizatorem sieci i franczyzobiorcą. Projekt wprowadza bezpośredni zakaz stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy franczyzobiorców, a także prezentuje katalog tego typu negatywnych działań franczyzodawcy.

Tytułem przykładu należy wskazać m.in. zakaz zastrzegania kar umownych, odstępnego i innych tego typu ryczałtowo liczonych obciążeń dla franczyzobiorców, w nadmiernych, nieproporcjonalnych wysokościach. Zgodnie z ustawą franczyzową sprawy z zakresu ochrony zbiorowych interesów franczyzobiorców będą należeć do kompetencji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumenta.

Przepisy przejściowe

Ustawa franczyzowa ma mieć zastosowanie również do umów zawartych przed jej wejściem w życie. W okresie sześciomiesięcznego vacatio legis strony powinny odpowiednio dostosować postanowienia umów i regulaminów do zmian wprowadzonych przez projektowaną ustawę. Z dniem wejścia w życie ustawy franczyzowej sprzeczne z nią postanowienia umów miałyby stać się nieważne, a w ich miejsce weszłyby przepisy nowej ustawy.

Podsumowanie

Zaprezentowany projekt ustawy franczyzowej zakłada wyważenie interesów obu stron umowy, jednakże przy uwzględnieniu zróżnicowanej pozycji franczyzodawcy i franczyzobiorcy. Zdaniem autora projektu, przedstawione zmiany mogą w perspektywie przyczynić się do zwiększenia atrakcyjności franczyzy jako bezpiecznej działalności gospodarczej.

Ze strony rynku podnoszoną są z kolei głosy, że skutkiem wprowadzenia analizowanych przepisów będzie narzucenie franczyzodawcom bardzo rozbudowanych obowiązków, które negatywnie wpłyną na koszty prowadzenia ich działalności, a tym samym spowodują wzrost ceny franczyzy. Projektowana ustawa przyczyni się także do zmniejszenia elastyczności tego modelu działalności gospodarczej i doprowadzi do sytuacji, w której wszystkie franczyzy będą musiały działać według tego samego schematu.

Z obecnych informacji docierających z Ministerstwa Sprawiedliwości nie wynika, kiedy przedmiotowy projekt mógłby zostać wprowadzony na oficjalną ścieżkę legislacyjną. Będziemy na bieżąco obserwować postęp prac nad ustawą.