Sprawa, która doczekała się swojego rozwiązania przed NSA dotyczyła ustalenia nabywcy usług – w rozumieniu ustawy o VAT – świadczonych przez spółkę komunalną w ramach porozumienia międzygminnego. W orzeczeniu stwierdzono, iż za nabywcę świadczenia należy uznać tego, kto rzeczywiście dąży do nabycia usługi, uczestniczy w jej realizacji oraz pokrywa jej koszt[1].

Sprawa zawisła przed NSA dotyczyła realizacji ustawowo określonego zadania własnego jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zagospodarowania odpadami komunalnymi. W ramach zawartych dwustronnych porozumień międzygminnych, jedna z gmin zobowiązała się do jego realizacji. W tym celu, zleciła spółce komunalnej, w której jest 100% udziałowcem, zagospodarowanie odpadów zebranych z terenu gmin powierzających. Jednocześnie jednostka zobowiązała się do ich odbioru oraz dostarczania do spółki. Koszt zagospodarowania odpadów w całości jest ponoszony przez poszczególne gminy powierzające. Zgodnie z umową zawartą ze spółką, kwestie takie jak termin dostarczania odpadów czy wystawanie dokumentów potwierdzających przyjęcie odpadów, będą ustalane indywidualnie z każdą z gmin powierzających.

Wystawiając faktury VAT, spółka powzięła wątpliwości, którą z gmin powinna oznaczyć jako nabywcę usługi. Jednocześnie stanęła na stanowisku, że nabywcą jest gmina powierzająca. DIS w Katowicach nie podzielił jej opinii. Wydając interpretację indywidualną stwierdził, że skoro gmina powierzyła zadanie własne innej gminie to nie można jej uznać za nabywcę usługi. Podkreślił przy tym, że gmina powierzająca w przedmiotowej sytuacji przyjmuje jedynie rolę płatnika, a za nabywcę uznał gminę przejmującą.

Następnie sprawa trafiła do WSA w Rzeszowie, który nie zgodził się ze stanowiskiem organu i uchylił zaskarżoną interpretację. Sąd I instancji – powołując się na przepisy kodeksu cywilnego regulujące sytuację, w której dłużnik spełnia świadczenie na rzecz osoby trzeciej – stanął po stronie spółki. Uznał, że skoro to gmina powierzająca faktycznie uczestniczy w zdarzeniu gospodarczym, dąży do nabycia usługi, uczestniczy w jej realizacji i dokonuje zapłaty to powinna być uznana za bezpośredniego i rzeczywistego nabywcę usługi.

Ostatecznego rozstrzygnięcia podjął się NSA, którego zdaniem nie można się zgodzić ze stanowiskiem organu podatkowego. Uzasadniając oddalenie skargi kasacyjnej podkreślił, że kluczowe dla oceny niniejszej sprawy są indywidualne postanowienia umowne regulujące kwestie dotyczące realizacji usługi. Zdaniem NSA, wskazują one na bezpośrednie relacje dotyczące stron faktycznego wykonania usługi – spółka komunalna i gmina powierzająca. Reasumując, zgodził się on ze stanowiskiem WSA, jednakże podkreślił, że przywołane przepisy kodeksu cywilnego nie są kluczowe w przedmiotowym rozstrzygnięciu. NSA już wcześniej niejednokrotnie przyjmował stanowisko, zgodnie z którym dla celów VAT stosunki cywilnoprawne mają charakter drugorzędowy, zaś kluczowe znaczenie przyjmują aspekty ekonomiczne wzajemnych relacji.

Częstą praktyką w działalności samorządów jest współdziałanie z innymi jednostkami. Istotą takiego porozumienia jest – co do zasady – przekazanie kompetencji do wykonywania określonego zadania drugiej stronie umowy. Ich dokumentowanie z uwagi na szereg okoliczności, niejednokrotnie powoduje wiele trudności. Niemniej jednak, analiza zaistniałego zdarzenia przez fiskusa w przedstawionej sprawie prowadząca do stwierdzenia, że kluczowe dla rozstrzygnięcia pojęcia nabywcy są zapisy porozumienia / umowy, okazała się błędna. Powszechne jest bowiem stanowisko sądów administracyjnych, podkreślające aspekt ekonomiczny transakcji.

[1] Wyrok NSA z dnia 20 lutego 2020 r., sygn. I FSK 1657/17.