W dniu 8 marca br. na posiedzeniu plenarnym Sejmu odbyło się pierwsze czytanie projektu ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa („Specustawa”). W niniejszym artykule prezentujemy najważniejsze rozwiązania przyjęte w Specustawie, które mają wejść w życie z dniem ogłoszenia w Dzienniku Ustaw i mają obowiązywać z mocą wsteczną od dnia 24 lutego 2022 r. (w zakresie tak legalizacji pobytu, jak i ułatwień w zatrudnieniu obywateli Ukrainy).

Co jednak istotne, obywatele innych Państw, którzy wjechali do Polski w związku z wojną w Ukrainie, nie będą mogli skorzystać z ułatwień przewidzianych w Specustawie.  

Legalizacja pobytu

Legalny pobyt w Polsce — kto będzie objęty uproszczoną procedurą uznania legalności pobytu?

Ułatwienia będą dotyczyły obywateli Ukrainy, którzy wjechali legalnie na terytorium Polski od dnia 24 lutego 2022 roku i deklarują zamiar pozostania w Polsce — ich pobyt zostanie uznany za legalny przez okres 18 miesięcy, liczony od dnia 24 lutego br.

Za legalny uznaje się także pobyt dziecka urodzonego na terytorium Polski przez matkę będącą obywatelką Ukrainy, która opuściła terytorium tego państwa w związku z działaniami wojennymi i legalnie przebywa na terytorium Polski. Dziecku takiemu przysługuje status legalnego pobytu na terytorium Polski w okresie równym legalnemu pobytowi matki.

Regulacja ta nie znajdzie zastosowania wobec obywateli Ukrainy posiadających inny tytuł pobytowy, tj.:

  • zezwolenie na pobyt stały,
  • zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej,
  • zezwolenie na pobyt czasowy,
  • status uchodźcy,
  • ochronę uzupełniającą,
  • zgodę na pobyt tolerowany.

Wydłużenie legalizacji pobytu nie ma zastosowania również w stosunku do tych obywateli Ukrainy, którzy:

  • złożyli w Rzeczypospolitej Polskiej wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej lub w imieniu których takie wnioski zostały złożone;
  • zadeklarowali zamiar złożenia wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej.

Co istotne, wyjazd z terytorium Polski na okres dłuższy niż miesiąc pozbawia obywatela Ukrainy prawa do legalnego pobytu.

Dalszy pobyt będzie możliwy

Obywatele Ukrainy, których pobyt w Polsce będzie legalny na podstawie Specustawy, będą mogli ubiegać się o zezwolenie na pobyt czasowy, udzielany jednorazowo na okres 3 lat, licząc od daty wydania decyzji. Wniosek będą mogli składać nie wcześniej niż przed upływem 9 miesięcy od dnia wjazdu do Polski, najpóźniej w ostatnim dniu 18-miesięcznego okresu uznawania legalności pobytu.

Osoby, które otrzymają zezwolenie na pobyt czasowy, będą mogły być zatrudniane bez zezwolenia na pracę.

W przypadku krótkoterminowych tytułów pobytowych (m.in. ruchu bezwizowego, wiz Schengen oraz dokumentów pobytowych wydanych przez inne państwa Schengen) wymagane jest, aby pobyt obywatela Ukrainy rozpoczął się w Polsce przed dniem 24 lutego 2022 r. 

Pobyt ulega wówczas automatycznemu wydłużeniu do dnia 31 grudnia 2022 r. Wydłużenie ważności tytułów pobytowych nie wymaga podejmowania jakichkolwiek działań, tj. składania wniosku tudzież wydania decyzji.

Jednocześnie, pobyt obywatela Ukrainy, który wjechał do Polski na podstawie zgody komendanta Straży Granicznej (uprawniającej do pobytu na terenie RP do 15 dni (art. 32 ust. 1 Ustawy o cudzoziemcach)) będzie uznany za legalny do dnia 31 grudnia 2022 r.

Osoby, które będą korzystały z automatycznego wydłużenia tytułów pobytowych, nie mogą wyjechać z Polski.

Rejestracja pobytu na wniosek uchodźcy

Obywatele Ukrainy, którzy przekroczyli granicę i nie zostali odnotowani przez Straż Graniczną, powinni złożyć wniosek o zarejestrowanie pobytu w siedzibie organu gminy. Wniosek ten (na specjalnym wzorze) należy złożyć w siedzibie organu gminy najpóźniej w terminie 60 dni od daty wjazdu na terytorium Polski. Powyższe umożliwi korzystanie z rozwiązań przewidzianych w Specustawie.

PESEL / profil zaufany

Obywatele Ukrainy, których pobyt w Polsce uznany będzie za legalny na gruncie Specustawy, będą mogli ubiegać się o nadanie nr PESEL, który pozwoli na realizację szeregu usług publicznych na rzecz tych osób. W tym celu w Specustawie proponuje się specjalny tryb uzyskania numeru PESEL na wniosek zawierający katalog podstawowych danych.

W celu ułatwienia dostępu do usług publicznych online przewiduje się, że wraz z nadaniem numeru PESEL obywatele Ukrainy będą mogli uzyskać profil zaufany.

Możliwość wykonywania pracy

 Jakie kroki należy podjąć, aby legalnie zatrudnić obywatela Ukrainy?

Pracodawca, który będzie chciał zatrudnić obywatela Ukrainy, powinien:

  1. upewnić się, że kandydat na pracownika przebywa w Polsce legalnie, tj.:
  • jego pobyt został zalegalizowany na podstawie Specustawy lub
  • przebywa legalnie na terytorium Polski w okresie pobytu w Polsce
  1. powiadomić właściwy powiatowy urząd pracy o powierzeniu wykonywania pracy takiej osobie — powiadomienie należy przekazać do powiatowego urzędu pracy właściwego ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania podmiotu powierzającego pracę w terminie 7 dni od dnia podjęcia przez niego pracy.

Powiadomienia mają być składane za pośrednictwem serwisu praca.gov.pl.

Działalność gospodarcza

Obywatele Ukrainy, których pobyt zostanie zalegalizowany na podstawie Specustawy i którzy uzyskali numer PESEL, będą mogli podejmować i wykonywać działalność gospodarczą na terytorium Polski na takich samych zasadach jak obywatele polscy.

Osoby bezrobotne

Obywatele Ukrainy będą mogli zarejestrować się w powiatowych urzędach pracy jako osoby poszukujące pracy lub bezrobotne, a także będą mogły korzystać z usług rynku pracy na analogicznych zasadach, jak polscy obywatele.

Świadczenia socjalne

Obywatele Ukrainy, których pobyt jest legalny na podstawie Specustawy, będą mogli ubiegać się o przyznane świadczenia pieniężnego i niepieniężnego zgodnie z ustawą o pomocy społecznej. Otrzymają również jednorazowe świadczenie pieniężne wysokości 500 zł dla osoby samotnie gospodarującej lub 300 zł na osobę w rodzinie, przeznaczone na utrzymanie, w szczególności na pokrycie wydatków na żywność, odzież, obuwie, środki higieny osobistej oraz opłaty mieszkaniowe.

Ponadto ww. osobom może zostać przyznana pomoc żywnościowa w ramach Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym.

Specustawa przyznaje również prawo do następujących świadczeń:

  • świadczeń rodzinnych (przy ustalaniu dochodu rodziny w przeliczeniu na osobę nie będzie uwzględniany członek rodziny, który zgodnie z oświadczeniem osoby ubiegającej się o  te świadczenia, nie przebywa na terytorium Polski);
  • opieki medycznej;
  • bezpłatnej pomocy psychologicznej;
  • świadczeń wychowawczych, jeżeli zamieszkują z dziećmi w Polsce;
  • świadczenia dobry start, jeżeli zamieszkują z dziećmi w Polsce;
  • rodzinnego kapitału opiekuńczego;
  • dofinansowania opłaty za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna.