W praktyce często członkami zarządów różnych spółek (w szczególności należących do tej samej grupy kapitałowej) są te same osoby. Unia personalna jaka powstaje w ten sposób między spółkami jest w pełni zgoda z przepisami. Wątpliwości mogą jednak się pojawić jeśli ta sama osoba podpisując umowę reprezentuje obie jej strony.

Załóżmy zatem, na moment, że pan Jan jest doświadczonym managerem, członkiem zarządu, z powodzeniem zarządzającym spółką Twój Schemat sp. z o.o. zajmującą się tworzeniem schematy motywacyjne. Spółce idzie tak dobrze, że właściciele postanowili podzielić się swoim modelem biznesowym z rynkiem. W tym celu założyli spółkę Twój Schemat Franchising Sp. z o.o. W nowej spółce funkcję członka zarządu, w uznaniu dotychczasowych zasług, powierzono również panu Janowi. Pan Jan myślał, że dostanie drugi samochód i telefon, jednak zamiast tego dostał na biurko stos umów do podpisu.

Twój Schemat Franchising Sp. z o.o. jako nowy podmiot potrzebuje kupić od Twój Schemat sp. z o.o. usługi wsparcia administracyjnego, wsparcia w zakresie prowadzenia ksiąg rachunkowych, podnająć powierzchnię biurową, wreszcie potrzebuje również otrzymać pożyczkę – jest przecież w fazie start-up’u a siostrzana spółka ma nadpłynność.

Pan Jan podpisał umowy za obie spółki. Coś jednak nie daje mu spokoju..

Stan prawny

Wskazana powyżej kwestia od wielu lat budzi spory.

Obowiązujące przepisy nie zakazują bowiem wprost możliwości reprezentowania dwóch osób prawnych przez tego samego członka zarządu. Przepisy ograniczają jednak możliwość działania tej samej osoby jako pełnomocnik dwóch podmiotów przy danej czynności (art. 108 KC).

W ocenie Sądu Najwyższego (V CSK 425/17) możliwe jest stosowanie w drodze analogii art. 108 KC do działań podejmowanych w charakterze organu osoby prawnej.

Oznacza to, że Pan Jan będąc członkiem zarządu obu spółek nie zawsze będzie mógł reprezentować obie spółki w umowach zawieranych pomiędzy nimi.

Zdaniem SN stosowanie art. 108 KC powinno być jednak zawsze poprzedzone analizą konkretnego stanu faktycznego nie powinno się rozciągać stosowania ww. przepisu automatycznie na każdą sytuację, w której w składzie zarządu dwóch osób prawnych występuje ta sama osoba.

Członek zarządu może więc reprezentować obie strony czynności prawnej, jeżeli wyłączona jest możliwość naruszenia interesów obu spółek. W jaki sposób przeciwdziałać naruszeniu art. 108 KC?

Najprostszym rozwiązaniem ale możliwym do zastosowania wyłącznie w przypadku gdy zarząd jest wieloosobowy jest po prostu podpisywanie umów przez różnych członków zarządu po obu stronach.

Jeśli powyższego nie da się zastosować, wówczas zarząd spółki powinien przed zawarciem danej umowy dokonać analizy czy w danej sytuacji występuje konflikt interesów pomiędzy stronami czynności.

Jeżeli nie ma możliwości naruszenia interesów żadnej ze stron, członek zarządu może działać w imieniu obu osób prawnych.
W przeciwnym wypadku pojawia się pytanie w jaki sposób można rozwiązać potencjalny konflikt interesów.
Jednym z możliwych rozwiązań jest również powołanie przez zarząd spółki pełnomocnika do zawarcia takiej umowy. Jednak czy prawidłowe jest powoływanie pełnomocnika przez tę samą osobę, która zgodnie z art. 108 KC nie powinna podejmować czynności? – kwestia ta pozostaje dyskusyjna.

Podobnie dyskusyjne jest odpowiednie zastosowanie art. 210 KSH (w przypadku spółki z o.o.) tj. powołanie pełnomocnika przez zgromadzenie wspólników lub zawarcie umowy w imieniu spółki przez radę nadzorczą.

A co ma zrobić Pan Jan z już podpisanymi umowami?

Ważność czynności zawartej z naruszeniem art. 108 KC zależy od jej potwierdzenia przez spółkę. Co do zasady jednak potwierdzenie czynności następuje przez zarząd spółki – czy Pan Jan ma zatem sam potwierdzić uprzednio zawarte przez siebie umowy?
W praktyce w rozwiązaniu konfliktu i uniknięciu powyższej patowej sytuacji pomóc mogą umowy holdingowe porządkujące funkcjonowanie i współpracę w ramach grupy, określające role i cele poszczególnych spółek w ramach grupy. Ważne też by zawierane pomiędzy spółkami z grupy umowy przewidywały rynkowy poziom świadczeń obu stron.