Nowelizacja kodeksu spółek handlowych zwana powszechnie „prawem holdingowym, która wchodzi w życie z dniem 13 października 2022 r., formalizuje wydawanie poleceń w ramach grupy spółek poprzez wprowadzenie mechanizmu „wiążących poleceń”.

Wiążące polecenia będą mogły być wydawane przez spółki dominujące uczestniczące w grupie spółek w stosunku do spółek zależnych, które również podjęły uchwałę o uczestnictwie w grupie spółek.

Sam proces wydawania poleceń w ramach grup kapitałowych nie jest czymś nowym – dotychczas jednak spółki albo nie regulowały tej kwestii w ogóle albo formalizowały ją na poziomie wewnętrznych procedur (polecenia nie miały formalnie charakteru wiążącego). Wydawanie wiążących poleceń nie jest oczywiście obowiązkowe. Decyzja o wydaniu wiążącego polecenia uzależniona jest całkowicie od spółki dominującej. W praktyce zapewne spółka dominująca zdecyduje się na wydanie formalnego wiążącego polecenia w istotnych sytuacjach, aby zmobilizować spółkę zależną do realizacji określonego celu biznesowego i zminimalizować ryzyko niewykonania polecenia przez spółkę zależną.

Forma akceptacji lub odmowy wykonania wiążącego polecenia

Zgodnie z nowym stanem prawnym wydawanie wiążących poleceń w ramach grupy spółek wymagać będzie akceptacji po stronie spółki zależnej, która powinna zostać wyrażona w formie uchwały zarządu. Spółka zależna będzie miała zatem możliwość podjęcia dwóch rodzajów uchwał: 1/ uchwały wyrażającej zgodę na wykonanie wiążącego polecenia lub 2/ uchwały odmawiającej wykonania wiążącego polecenia (nie jest możliwe dorozumiane przyjęcie lub odrzucenie wiążącego polecenia przez spółkę zależną).

Należy podkreślić, że uchwała odmawiająca wykonania wiążącego polecenia będzie mogła zostać podjęta przez spółkę zależną jedynie w ściśle określonych przypadkach przewidzianych przez przepisy KSH. Jeśli przesłanki wskazane w przepisach KSH nie zostaną spełnione, spółka zależna nie ma innej możliwości, jak podjęcie uchwały o wykonaniu wiążącego polecenia i następnie wykonanie tego polecenia. Spółka zależna nie będzie miała zatem swobody decyzji co do wykonania polecenia wydanego przez spółkę dominującą. Mechanizm ten ma zapewnić sprawniejsze zarządzanie spółkami zależnymi przez spółkę dominującą w celu realizowania spójnego interesu grupy.

Przy podejmowaniu decyzji o tym, co zrobić z wiążącym poleceniem, spółka zależna powinna zbadać dwie istotne kwestie: czy ma do czynienia z wiążącym poleceniem wydanym zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz w przypadku odpowiedzi twierdzącej - czy zachodzą przesłanki odmowy wykonania wiążącego polecenia. Na tej podstawie powinna odpowiednio zareagować i następnie poinformować spółkę dominującą o swojej decyzji.

Przesłanki odmowy wykonania wiążącego polecenia

Jednak jako że nie jest możliwe całkowite ignorowanie interesu spółki zależnej (który może być odmienny od interesu grupy spółek), a także interesu wspólników mniejszościowych, spółka zależna może odmówić wykonania wiążącego polecenia w następujących sytuacjach:

1/ każda spółka zależna – jeśli wykonanie wiążącego polecenia doprowadziłoby do niewypłacalności spółki zależnej lub zagrożenia niewypłacalnością spółki zależnej;

2/ spółka zależna inna niż spółka jednoosobowa – jeśli istniałaby uzasadniona obawa, że wiążące polecenie jest sprzeczne z interesem spółki zależnej i wyrządzi jej szkodę, a szkoda nie zostanie naprawiona przez spółkę dominującą wydającą wiążące polecenie lub inną spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek w okresie dwóch lat od dnia zdarzenia wyrządzającego szkodę (przy czym umowa lub statut spółki może wprowadzać odmienne zasady).

Co jeśli polecenie jest niezgodne z prawem?

Powstaje pytanie, co w sytuacji, gdy spółka dominująca nakaże spółce zależnej wykonanie polecenia, które nie będzie zgodnie z prawem? Czy w takiej sytuacji możemy mówić o ważnie wydanym wiążącym poleceniu oraz czy mechanizm odmowy wykonania wiążącego polecenia będzie miał zastosowanie?

Należy uznać, że spółka zależna nie będzie zobowiązana do wykonania tego typu polecenia, jako że nie będzie ono traktowane jako wiążące polecenie w rozumieniu art. 212 KSH. Polecenia, które sprzeczne są z przepisami prawa, powinny być na gruncie art. 58 KC traktowane jako nieważne. Mechanizm odmowy również nie znajdzie tutaj zastosowania. Spółka zależna zobowiązana jest podjąć stosowną uchwałę jedynie w przypadku poleceń wiążących - w tym przypadku będzie mogła reagować na wydane polecenie zgodnie z ogólnymi zasadami prowadzenia spraw spółki. Wykonywanie przez spółkę zależną polecenia niezgodnego z prawem należałoby traktować jako zbyt daleko idące i działające na niekorzyść nie tylko spółki zależnej, ale też całej grupy spółek.