Kodeks karny skarbowy penalizuje różnorodne zachowania – naruszanie nakazów i zakazów prawa podatkowego, celnego, dewizowego, działania w zakresie gier hazardowych i inne. Surowość kar jest również zróżnicowana – od kary grzywny określonej kwotowo (za wykroczenia skarbowe) po nawet karę pozbawienia wolności przy poważnych przestępstwach skarbowych. Kodeks karny skarbowy przewiduje możliwość uniknięcia kary lub jej złagodzenia, m.in. poprzez skorzystanie z tzw. czynnego żalu. Możliwość skorzystania z czynnego żalu jest jednak obwarowana spełnieniem określonych wymogów formalnych i materialnych.

Karnoskarbowe WIN-WIN

Zgodnie z treścią art. 16 § 1 Kodeksu karnego skarbowego nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu.

Klauzula niekaralności przy czynnym żalu ma dawać pierwszeństwo funkcji egzekucyjnej (zaspokojenie interesów fiskalnych państwa) nad funkcją represyjną prawa karnego skarbowego (karaniem sprawców). Innymi słowy – dla państwa bardziej opłacalnym wyjściem jest rezygnacja z ukarania sprawcy przestępstwa skarbowego najniższą nawet karą, jeśli ma to spowodować uiszczenie zaległych należności publicznoprawnych. Z perspektywy państwa czynny żal tworzy sytuację, w której obie strony wygrywają – państwo otrzymuje należności we właściwej wysokości, a sprawca nie poniesie kary za wykroczenie lub przestępstwo skarbowe.

Jak skutecznie złożyć czynny żal?

Skuteczne złożenie czynnego żalu wymaga spełnienia kilku kluczowych warunków formalnych i materialnych. Poniżej przedstawiamy krok po kroku, jak prawidłowo przeprowadzić ten proces, aby uniknąć odpowiedzialności karnoskarbowej.

Aby skutecznie złożyć czynny żal, należy spełnić łącznie wszystkie określone w art. 16 k.k.s. warunki. Istotne elementy skutecznego czynnego żalu przedstawiamy poniżej:

  1. po popełnieniu czynu zabronionego sprawca musi złożyć zawiadomienie do organu powołanego do ścigania – w zawiadomieniu musi wskazać istotne okoliczności tego czynu;

Istotne okoliczności to przede wszystkim okoliczności stanowiące znamiona popełnionego przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego oraz tożsamość osób współdziałających, ale też czas i miejsce jego popełnienia. To, że informacje są przez sprawcę ujawniane, oznacza, że nie mogły być wcześniej znane organowi. Jeżeli organy prowadzą w tej sprawie postępowanie i znają już te okoliczności, to czynny żal nie będzie skuteczny.

  1. forma zawiadomienia;

Zawiadomienie organu może zostać dokonane pisemnie lub ustnie do protokołu, a także elektronicznie. Warto zaznaczyć, że zawiadomienie pisemne może zostać wniesione również za pośrednictwem pełnomocnika, natomiast zawiadomienia ustnego do protokołu sprawca powinien dokonać osobiście.

Zalecamy jednak sformułowanie zawiadomienia w formie pisemnej i skonsultowanie jego treści z profesjonalistą, aby uniknąć wszelkich wątpliwości co do treści zgłoszenia. W protokole nie zawsze możliwe będzie precyzyjne ujęcie myśli i okoliczności zdarzenia, a treść zgłoszenia ma ogromne znaczenie. Zawiadomienie powinno być precyzyjne, obejmować wszystko, co chcemy ujawnić i jedynie to, co chcemy ujawnić – forma pisemna będzie w tym zakresie łatwiejsza, bardziej przejrzysta, jednoznaczna i zrozumiała.

  1. termin

Czynny żal można złożyć w okresie od momentu popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego do czasu, gdy organ ścigania powziął wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu czynu, bądź też do rozpoczęcia czynności służbowej, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.

  1. uiszczenie całości wymagalnej należności publicznoprawnej

Aby czynny żal był skuteczny, sprawca musi uiścić całość wymagalnej należności publicznoprawnej, która została uszczuplona w wyniku popełnionego czynu zabronionego. Zgodnie z art. 16 § 2 Kodeksu karnego skarbowego, ten warunek musi być spełniony w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ postępowania przygotowawczego. Jeżeli naruszenie nie polega na uszczupleniu należności, a orzeczenie przepadku przedmiotów jest obowiązkowe, sprawca powinien złożyć te przedmioty.

Spełnienie tego warunku jest kluczowe dla uniknięcia kary, ponieważ zapewnia organom ścigania i wymiarowi sprawiedliwości pełne wyrównanie uszczerbku spowodowanego przez przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe.

Sprawca oprócz złożenia do organu pisma informacyjnego opisującego okoliczności czynu musi jednocześnie dopełnić obowiązków, których dotyczył popełniony czyn zabroniony, np. złożyć zaległą deklarację. Niedokonanie tych czynności oraz nieuiszczenie wymaganych należności może doprowadzić do tego, że organy (a później sąd) nie uznają złożonego pisma za wniesione w ramach tzw. czynnego żalu, a sprawca poniesie pełną odpowiedzialność. Dlatego ponownie podkreślamy, jak istotne dla skuteczności czynnego żalu jest prawidłowe sformułowanie zawiadomienia i dopełnienie wszelkich formalności z nim związanych.

Okoliczności wykluczające możliwość skorzystania z czynnego żalu

Złożenie czynnego żalu jest bezskuteczne w poniższych przypadkach:

  • złożenie zawiadomienia w czasie, gdy organ miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnionym czynie

Czynny żal nie będzie skuteczny, jeśli organ ścigania posiada już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego. W praktyce oznacza to, że jeśli organ ścigania zgromadził już wystarczające dowody wskazujące na popełnienie przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, wszelkie późniejsze zawiadomienia ze strony sprawcy będą bezskuteczne. Dlatego kluczowe może się okazać zgłoszenie ustalonych nieprawidłowości na możliwie najwcześniejszym etapie. Zwlekanie ze zgłoszeniem może pozbawić sprawcę szansy na uniknięcie kary, jeśli organy ścigania zdążą wcześniej poczynić niezbędne ustalenia i zebrać dowody.

  • złożenie zawiadomienia po rozpoczęciu przez organ czynności służbowej, sprawdzającej lub kontroli

Zawiadomienie będzie bezskuteczne, jeśli zostanie złożone po rozpoczęciu przez organ ścigania jakiejkolwiek czynności służbowej, takiej jak przeszukanie, czynność sprawdzająca, czy kontrola zmierzająca do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy ta czynność nie dostarczy podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.

  • złożenie zawiadomienia przez prowokatora, sprawcę organizującego lub kierującego grupą przestępczą czy też sprawcę polecającego i kierowniczego

Skuteczny czynny żal może być złożony w przypadku każdego przestępstwa skarbowego, jednak nie przez każdego sprawcę. Z czynnego żalu co do zasady nie skorzystają sprawcy inicjujący, organizujący lub kierujący popełnieniem czynu zabronionego.

Ta instytucja nie ma zastosowania do sprawcy, który (1) kierował wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego, (2) wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, polecił jej wykonanie ujawnionego czynu zabronionego, (3) zorganizował lub kierował grupą przestępczą mającą na celu popełnienie tego czynu (wyjątkiem jest sytuacja, w której wszyscy członkowie grupy złożą czynny żal), (4) nakłaniał inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn zabroniony.

Zobacz film: Czynny żal – kiedy i jak sporządzić, aby uniknąć odpowiedzialności

Z tego filmu dowiesz się, jak złożyć poprawnie tzw. czynny żal, żeby uniknąć odpowiedzialności.