Prawidłowe podejście do wyceny aktywa niematerialnego wymaga przeprowadzenia analizy od strony cen transferowych oraz aspektów prawnych związanych z danym aktywem. W analizie wartości niematerialnych należy rozpatrzyć ich historię w ramach grupy kapitałowej, w której były opracowywane lub wykorzystywane, klasyfikacja, rozdzielność właściciela zarówno ekonomicznego jak i prawnego, czy wpływ aktywa na korzyści ekonomiczne generowane przez właściciela. Brak uwzględnienia wskazanych aspektów rodzi duże ryzyko komplikacji dla właściciela w momencie kontroli audytora czy organów podatkowych – ryzyko to jest tym większe, im dłuższy jest okres pomiędzy kontrolą a przeprowadzoną wyceną.

Najczęstsze zagadnienia w wycenie WNiP

Jednym z elementów komplikującym szacowanie wartości aktywa niematerialnego jest jego przeszłość w grupie kapitałowej i wynikający z tego obecny „podział” własności. W przypadku, gdy dane aktywo niematerialne było zbywane i nabywane pomiędzy różnymi podmiotami w grupie kapitałowej lub po nabyciu występuje w połączeniu z innymi aktywami niematerialnymi występującymi już wcześniej w grupie kapitałowej (jak np. znaki towarowe składające się z dwóch lub więcej części) lub gdy było rozwijane przez różne podmioty, należy przeprowadzić szczegółową analizę aspektów mogących istotnie wpłynąć na wartość aktywa niematerialnego. Przedmiotem rozważań jest w tej sytuacji głównie ustalenie podziału wartości aktywa pomiędzy właścicieli prawnych i ekonomicznych i tym samym wyliczenie odpowiedniej dla wyceny stawki należności licencyjnej.

W ustalaniu wartości danego aktywa niematerialnego bardzo ważna jest również kwestia jego wpływu na zdolność generowania zysku przez właściciela. W przypadku wybranych metod wyceny możliwe jest przeprowadzenie analizy jakościowej WNiP, która pozwoli określić znaczenie danego aktywa dla jego właściciela. Wskazana analiza obejmuje najczęściej weryfikację aspektów prawnych, technologicznych czy rynkowych (w tym analiza rozpoznawalności aktywa) bądź ich różne kombinacje.

Istotne jest również uwzględnienie zasad wynikających z działania 8 BEPS, które wskazują, że podmioty, które nie są właścicielem aktywa, jednakże ponoszą koszty i ryzyka związane z ochroną, rozwojem czy utrzymaniem aktywa mogą być uprawnione do otrzymania wynagrodzenia za dany WNiP mimo, że nie mają do niego praw. Oznacza to, że faktyczny właściciel aktywa niematerialnego, który nie ponosi wskazanych kosztów i ryzyk niekoniecznie musi być uprawniony do pełnego wynagrodzenia za aktywo, jakie wynikałoby np. z rynkowej wyceny. W tym przypadku należałoby przeprowadzić analizę DEMPE w celu rozważenia korekt opierających się o badanie w zakresie rozwoju, utrzymywania, ulepszania, korzystania i ochrony aktywa.

W przypadku cen transferowych trudności tworzą także braki akceptacji niektórych metod wyceny jak np. reguły Goldscheidera („reguła 25%”), która często wykorzystywana jest w wycenach jako punkt odniesienia.

Od stycznia 2019 roku, zgodnie z rozdziałem VI Wytycznych OECD, pojawiła się także definicja trudnych do wyceny wartości niematerialnych (ang. hard to value intangibles, „HTVI”). Wartości niematerialne trudne do wyceny to aktywa niematerialne, dla których, w momencie konieczności ich wyceny (np. przy ich transferze lub sprzedaży), nie były dostępne rzetelne i wiarygodne dane porównawcze, natomiast prognozy lub założenia do wyliczeń przepływów generowanych w wyniku wykorzystania tych aktywów obarczone były znaczącym stopniem niepewności. Powyższe oznacza, że wycena HTVI jest niezwykle trudna do oszacowania i w wybranych przypadkach należy tę wartość weryfikować również po danej transakcji (ex post). Wartości niematerialne trudne do wyceny oraz warunki dotyczące ich identyfikacji i wyceny zostaną opisane w odrębnym artykule.

Ryzyko związane z szacowaniem wartości niematerialnych i prawnych

Wyceniając aktywa niematerialne i prawne finansiści, muszą zmierzyć się z szeregiem wyzwań w celu spełnienia aspektów prawnych i podatkowych – konieczne jest prawidłowe dobranie metodologii wyceny jak i odpowiednia klasyfikacja wartości niematerialnej i prawnej. Z drugiej strony przy każdej wycenie, warto zastanowić się nad istotnością wpływu otoczenia prawnego i cen transferowych – finalnie metodologia wyceny powinna opierać się na racjonalnym poziomie uproszczeń.

Jednocześnie szacowanie wartości aktywów niematerialnych jest zazwyczaj trudniejsze do obrony niż wycena standardowej działalności spółki - w szczególności w odniesieniu do HTVI / aktywów niematerialnych, dla których brak jest historycznych danych finansowych lub nie można określić jednoznacznie przepływów pieniężnych. Dodatkowo wycena WNiP często opiera się na jednym kluczowym założeniu, jak np. stawka opłaty licencyjnej co wpływa na dużą wrażliwość finalnej wartości aktywa na wprowadzane korekty. Nie zmienia to faktu, że trudność w przygotowaniu wyceny wartości niematerialnych i prawnych nie wpływa na konieczność jej sporządzenia – w transakcjach nabycia lub transakcjach dotyczących opłat za korzystanie z aktywa jest ona wymagana jako potwierdzenie wartości rynkowego wynagrodzenia.

Więcej na ten temat w artykule "HTVI - trudne do wyceny wartości niematerialne – jak uniknąć trudności?".