Cała sekwencja wydarzeń w Polsce (w latach 2015-2021) jasno pokazuje, że kolejne reformy sądownictwa miały na celu osłabienie niezawisłości sędziowskiej - stwierdził w wydanym wczoraj (15.03.2022) wyroku Europejski Trybunał Praw Człowieka.

Zapadłe orzeczenie jest już kolejnym, które zostało wydane w związku ze zmianami w regulacjach dotyczących ustroju sądownictwa w Polsce po 2015 roku i w którym ETPC stwierdza naruszenie art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (powszechnie zwanej Europejską Konwencją Praw Człowieka). Wyrok ten wyróżnia jednak jego waga – jest pierwszym, który wydany został przez Wielką Izbę, przez co niewątpliwie będzie brany pod uwagę przy rozpoznawaniu każdej kolejnej sprawy przez inne składy Trybunału. Orzeczenie to wpisuje się przy tym w dotychczasową linię orzeczniczą, co tym bardziej pozwala zakładać, że kierunek ten utrzymywany będzie również w kolejnych judykatach. Warto zaś zauważyć, co w informacji prasowej, podkreśla sam Trybunał, że obecnie na rozstrzygnięcie oczekuje kolejne 93 sprawy dotyczące tej tematyki. Można więc bez ryzyka większego błędu zakładać, że liczba tych spraw będzie w najbliższym czasie znacząco wzrastać.

Dzisiejszy wyrok zapadł w sprawie ze skargi Jana Grzędy przeciwko Polsce (nr skargi 43572/18). Jan Grzęda, który obecnie jest sędzią Naczelnego Sądu Administracyjnego, został wybrany w dniu 11 stycznia 2016 roku na 4-letnią kadencję do KRS. Jego kadencja została jednak, wbrew treści art. 187 ust. 3 Konstytucji RP, skrócona na podstawie art. 6 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U.  z 2018 r., poz. 3). Sędzia Grzęda zarzucił w swojej skardze naruszenie art. 13 Konwencji, gwarantującego prawo do skutecznego środka odwoławczego oraz art. 6 ust. 1 Konwencji, a więc przepisu wyrażającego prawo do sądu.

W toku postępowania stanowisko w sprawie (poza stronami postępowania) przedstawione zostało przez rządy Holandii oraz Danii, a także m.in. przez Specjalnego Sprawozdawcę ONZ ds. niezależności sędziów i prawników, Rzecznika Praw Obywatelskich, holenderską Fundację Judges for Judges, Stowarzyszenie Sędziów Iustitia, Helsińską Fundację Praw Człowieka, Amnesty International, Europejską Sieć Rad Sądownictwa.

Trybunał stwierdził m.in., że gwarancje proceduralne podobne do tych, które mają zastosowanie do odwoływania sędziów, powinny być dostępne także w przypadku usuwania członka KRS z jego stanowiska, co doprowadziło do konkluzji, że w sprawie faktycznie doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji. Jednocześnie Trybunał wskazał, że zbędne jest w takiej sytuacji rozstrzyganie również w przedmiocie naruszenia art. 13 Konwencji.

Wyrok ten zapadł większością 16:1. Z orzeczeniem tym nie zgodził się Sędzia Krzysztof Wojtyczek.

W kontekście bardziej ogólnym należy zwrócić uwagę na podkreślane przez Trybunał znaczenie KRS w zakresie ochrony niezawisłości sędziowskiej oraz związek między prawidłowością i rzetelnością nominacji sędziowskich a wymogiem niezawisłości sędziowskiej, jak i na przywołaną powyżej ogólną ocenę zmian ustawodawstwa dotyczącego ustroju sądownictwa w Polsce po 2015 roku.

Stanowisko to, przy uwzględnieniu treści poprzednich judykatów Trybunału oraz precedensowego charakteru jego orzecznictwa, pozwala przypuszczać, że przyszłe skargi dotyczące naruszenia prawa do sądu z uwagi na udział sędziów powołanych przez KRS w składzie ukształtowanym po 2018 roku będą przez Trybunał uwzględniane. Nie można zaś zapominać, że wyroki ETPC, niezależnie od możliwości przyznania przez Trybunał odszkodowań dla skarżących, stanowić mogą, zgodnie z art. 540 § 3 k.p.k. oraz 272 § 3 p.p.s.a. podstawy do wznowienia krajowych postępowań sądowych w sprawach karnych i sądowoadministracyjnych. Nadto, uznaje się, że w niektórych przypadkach, właśnie gdy Trybunał stwierdza m.in. naruszenie art. 6 ust. 1 Konwencji, wyroki takie stanowić mogą również podstawę do wznowienia postępowania cywilnego.

Powyższe oznacza, że nawet w przypadku uzyskania prawomocnego wyroku polskiego sądu podmioty, o których prawach sąd ten rozstrzygał, nie będą mogły mieć pewności, czy orzeczenia te nie zostaną w przyszłości wzruszone na skutek ewentualnych wyroków ETPC.

Informacja prasowa dotycząca wyroku dostępna jest pod adresem: https://hudoc.echr.coe.int/eng-press?i=003-7285602-9927345
Samo orzeczenie dostępne jest pod adresem: https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-216400
Dotychczasową linię orzeczniczą Trybunału w tym zakresie współtworzą wyroki zapadłe w sprawach: Xero Flor w Polsce sp. z o.o. przeciwko Poland (skarga nr 4907/18), Broda i Bojara przeciwko Polsce (nr 26691/18 oraz 27367/18), Reczkowicz przeciwko Polsce (nr 43447/19), Dolińska-Ficek i Ozimek przeciwko Polsce (nr 49868/19 oraz 57511/19), a także Advance Pharma Sp. z o.o. przeciwko Polsce (nr 1469/20).