Wprowadzenie i geneza Europejskiego Zielonego Ładu

Jednym z największych wyzwań kolejnych lat stojących przed europejską gospodarką jest minimalizacja jej wpływu na zmiany klimatu. W tym celu Unia Europejska zamierza osiągnąć neutralność klimatyczną do 2050 r. Jest to ogromne wyzwanie wymagające zarówno holistycznej strategii, jak i ogromnych środków finansowych. Tekst ten zapowiada cykl materiałów dotyczących zielonej transformacji i założeń strategii nazwanej Europejskim Zielonym Ładem. Kolejne teksty, które wkrótce pojawią się na naszym blogu, przybliżą zagadnienia finansowania transformacji w sektorach:

  1. energetyki odnawialnej,
  2. gospodarki wodorem,
  3. ciepłownictw.

Zapraszamy do lektury niniejszego artykułu, jak i całego cyklu.

Geneza Europejskiego Zielonego Ładu

Transformacja energetyczna postępuje w bezprecedensowym tempie. Globalna produkcja energii elektrycznej z instalacji fotowoltaicznych wzrosła w latach 2010-2018 o 1630% osiągając niebagatelną wartość 554 382 GWh, a turbin wiatrowych na lądzie o 272% i 1 273 409 GWh[1] odpowiednio. Z jednej strony jest to rezultat tysięcy decyzji inwestycyjnych podejmowanych przez inwestorów i przedsiębiorstwa na całym świecie skutkujących dywersyfikacją źródeł energii i rozwojem rynku OZE, z drugiej strony jest to efekt wysiłku ambitnych graczy ponadnarodowych, w tym Unii Europejskiej, wkładany w zwiększanie ambicji klimatycznych. Długotrwały proces formowania międzynarodowej umowy na rzecz walki ze zmianą klimatu został zwieńczony w 2015 roku Porozumieniem Paryskim, które podpisali najwięksi emitenci świata (m.in. Rosja, Chiny i USA, które powróciły do Porozumienia dzięki niedawnej decyzji prezydenta Joe Bidena). Unia Europejska, jak również Polska, są jego sygnatariuszami.

Porozumienie Paryskie zobowiązuje jego sygnatariuszy do ograniczenia wzrostu temperatury na świecie do poziomu znacznie niższego niż 2 °C powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej i wysiłku dla ograniczenia tego wzrostu do 1,5 °C. Niższy cel temperaturowy jest niemalże równoznaczny z osiągnięciem neutralności klimatycznej do 2050 r., czyli zrównoważeniu emisji gazów cieplarnianych do atmosfery dzięki ich „wyłapywaniu” z atmosfery przez pochłaniacze, na przykład lasy. Unia Europejska chce być globalnym liderem w obszarze neutralności klimatycznej i rozwoju OZE, co ma być szansą nie tylko na walkę ze zmianą klimatu, ale i na przyspieszenie modernizacji gospodarek i infrastruktury oraz rozwoju gospodarczego. Wstępem do tego były cele 20-20-20 dotyczące zwiększenia wykorzystania OZE i efektywności energetycznej oraz zmniejszenia emisji CO2 w 2020 r., kontynuacją – przyjęcie przez Radę Europejską celu neutralności klimatycznej w 2050 r. w 2019 r.[2], co oznacza dążenie do realizacji bardziej ambitnego celu Porozumienia, do którego jego sygnatariusze zostali zachęceni[3].

Wprowadzenie do Europejskiego Zielonego Ładu

Wizja Europejskiego  Zielonego Ładu

Po przyjęciu celu osiągnięcia neutralności klimatycznej w 2050 r. [4] kolejnym ruchem UE w kierunku ograniczania wpływu działalności człowieka na zmianę klimatu było wypracowanie i opublikowanie przez Komisję Europejską strategii nazwanej Europejskim Zielonym Ładem (ang. Green Deal). Jego celem jest „przekształcenie UE w sprawiedliwe i prosperujące społeczeństwo żyjące w nowoczesnej, zasobooszczędnej i konkurencyjnej gospodarce, która w 2050 r. osiągnie zerowy poziom emisji gazów cieplarnianych netto i w ramach której wzrost gospodarczy będzie oddzielony od wykorzystania zasobów naturalnych.”[5]

Kierunki Europejskiego Zielonego Ładu

Wdrożenie wizji Europejskiego Zielonego Ładu jako wizji gospodarki neutralnej klimatycznie[6], zostało nakreślone w komunikacie Czysta Planeta dla Wszystkich. Miałaby się ona opierać na siedmiu strategicznych elementach:

  • Efektywność energetyczna.
  • Odnawialne źródła energii dla całkowitej dekarbonizacji energii.
  • Czysta mobilność.
  • Konkurencyjny przemysł i gospodarka obiegu zamkniętego.
  • Rozwój infrastruktury i wzajemnych połączeń między państwami.
  • Rozwój biogospodarki i pochłaniaczy CO2
  • Wychwytywanie i składowanie CO

Zielony Ład jako kolejne narzędzie realizacji postanowień UE wyznacza cel redukcji emisji CO2 o co najmniej 55% do 2030 r. w porównaniu z poziomami z 1990 r. (wcześniejszy konsensus zakładał redukcję o 40%)[7]. Wiąże się to prawdopodobnie z rewizją i rozszerzeniem systemu handlu uprawnieniami do emisji CO2 (ETS) i wzrostem cen uprawnień.

Europejski Zielony Ład zapowiada również rewizję polityki przemysłowej UE i wskazuje, że potrzebne są przedsiębiorstwa-pionierzy, które do 2030 r. opracowaliby pierwsze komercyjne zastosowania przełomowych technologii. Kluczowe obszary obejmują:

  • Czysty wodór, np. dla bez emisyjnej produkcji stali.
  • Ogniwa paliwowe i paliwa alternatywne.
  • Magazynowanie energii.
  • Wychwytywanie, składowanie i utylizację dwutlenku węgla.

Zielony Ład wskazuje również technologie cyfrowe, digitalizację, recykling, renowację budynków, transport multimodalny, zrównoważoną żywność jako istotne narzędzia osiągnięcia jego celów.

Planowane rezultaty Europejskiego Zielonego Ładu

Skutki dla przedsiębiorców

Wysokie ambicje klimatyczne Unii Europejskiej bezpośrednio przełożą się na działalność wielu przedsiębiorców. Zwiększenie celu redukcji emisji CO2 i osiągnięcie neutralności klimatycznej najbardziej dotknie uzależniony od węgla sektor energetyczny powodując wzrost cen energii elektrycznej i ciepła ze źródeł konwencjonalnych. Znajdzie to przełożenie na wzrost kosztów każdego przedsiębiorstwa i konsumenta. Jednocześnie zmniejszy się rentowność produkcji przemysłowej dla podmiotów wykorzystujących paliwa kopalne zobowiązanych do zakupu uprawnień do emisji (m.in. produkcja cementu, aluminium, hutnictwo stali i inne kluczowe dla gospodarki sektory).

Należy pamiętać też o implementacji Taksonomii Zielonych Inwestycji[8], stanowiącej kierunkowskaz dla banków i inwestorów, by kierować środki finansowe w projekty zgodne z celem neutralności klimatycznej. Taksonomia stanowi wykaz działalności oraz ich parametrów, jakie mogą zostać uznane za zrównoważone środowiskowo. W uproszczeniu - tylko po spełnieniu określonych norm (np. emisja CO2 /kWh energii elektrycznej) emitenci instrumentów finansowych będą mogli je reklamować jako “zielone”. Przedsiębiorcy niepodejmujący działań na rzecz klimatu narażeni będą na brak możliwości uzyskania finansowania ze źródeł UE, źródeł zewnętrznych, niekorzystny PR, a nawet bojkot konsumencki.

Szanse płynące z Europejskiego Zielonego Ładu

Jednak Europejski Zielony Ład to nie tylko zagrożenia. Stworzy on silne bodźce do rozwoju gospodarczego. Długoterminowy budżet UE (WRF – Wieloletnie Ramy Finansowe) wesprze jego realizację. Na lata 2021-2027 opiewa on na wysokość 1 074,3 mld EUR (w cenach z 2018 r.). Wraz z unijnym instrumentem odbudowy Next Generation EU o wartości 750 mld EUR, Unia zyska na najbliższe lata środki w niebagatelnej sumie 1,8 bln EUR. Zgodnie z konkluzjami Rady Europejskiej z grudnia 2020, wyznaczającymi kierunek polityki UE m.in. w zakresie zmiany klimatu, co najmniej 30% łącznych wydatków z WRF ma być przeznaczonych na projekty klimatyczne[9], a co najmniej 37% środków Next Generation EU, które mają zostać przydzielone według danego Krajowego Planu Odbudowy, powinno zostać przeznaczonych na wspieranie transformacji ekologicznej. Polska będzie mogła skorzystać z ponad 776 mld PLN wsparcia (w cenach bieżących), w tym: 623 mld PLN jako dotacje i 153 mld PLN jako pożyczki. Ustalenia UE oznaczają, że ok. 1/3 tych kwot wspomoże zieloną transformację w Polsce. Dodatkowo, Polska będzie też beneficjentem Funduszu Sprawiedliwej Transformacji i otrzyma z niego 3,5 mld EUR. Jego zadaniem jest wsparcie regionów, które mogą ucierpieć wskutek transformacji energetycznej oraz by nie zostawić ich w tyle za resztą Unii Europejskiej (w Polsce województwa: śląskie, dolnośląskie, małopolskie, wielkopolskie, łódzkie i lubelskie, ale też rejony górnicze w Niemczech i Grecji). Transformacji energetycznej nie należy traktować jako zagrożenia, lecz jako szansę na długoterminowy rozwój w epoce postindustrialnej, w obliczu kryzysu klimatycznego i wyczerpywania się surowców naturalnych. Trzy kraje UE zobowiązały się do osiągniecia neutralności klimatycznej przed 2050 r.: Finlandia w 2035 r., Austria w 2040 r. i Szwecja w 2045 r. – i to pomimo bycia płatnikami netto do unijnego budżetu. Niektóre – jak Niemcy – do odejścia od węgla. Ponadto, dzięki powrotowi Stanów Zjednoczonych do Porozumienia Paryskiego należy się również spodziewać przyspieszonego rozwoju zielonych technologii o amerykańskim pochodzeniu. Świadczy to o tym, że kraje te traktują walkę ze zmianą klimatu jako koło zamachowe swoich gospodarek i walczą o palmę lidera oraz eksportera rozwiązań dedykowanych transformacji energetycznej.

[1] Dane Międzynarodowej Agencji Energii

[2] Konkluzje Rady Europejskiej z 12 grudnia 2019 r.

[3] Art. 2 pkt 1 lit. a Porozumienia Paryskiego.

[4] Pomimo weta Polski na posiedzeniu Rady Europejskiej wobec celu neutralności klimatycznej w 2050 r. został on wpisany do propozycji Europejskiego Prawa Klimatycznego (przyjmowanego większością kwalifikowaną) oraz przekazany w formie długoterminowej strategii niskoemisyjnego rozwoju do Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC), po jej przyjęciu przez Radę Europejską.

[5] Komunikat Europejski Zielony Ład COM(2019) 640 final link: https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:b828d165-1c22-11ea-8c1f-01aa75ed71a1.0016.02/DOC_1&format=PDF

[6] Komunikat Czysta Planeta COM 2018 (773) final, link: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/pl/TXT/?uri=COM:2018:0773:FIN . Został on opublikowany pod koniec 2018 r.

[7] Rada Europejska zatwierdziła ten cel w swoich konkluzjach z 10–11 grudnia 2020 r

[8] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852

z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, zmieniające rozporządzenie (UE) 2019/2088 link: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:32020R0852

[9] Konkluzje Rady Europejskiej z 11 grudnia 2020 r., motyw 15.