Funkcjonujący od 1. lipca 2018 roku mechanizm podzielonej płatności (split payment) ma zastosowanie do rozliczeń pomiędzy podatnikami VAT. Znajdują się wśród nich również mikroprzedsiębiorcy, w szczególności osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą.

Tego rodzaju podatnicy celem prowadzenia rozliczeń związanych z działalnością gospodarczą stosunkowo często nie otwierają odrębnych rachunków bankowych, „przepuszczając” dokonywane transakcje przez prywatne rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe. Powody takiego stanu rzeczy są co najmniej dwa: po pierwsze, korzystanie z jednego konta jest prostsze z perspektywy administracyjnej, po drugie zaś zwykle jest to bardziej opłacalne finansowo (chociażby poprzez brak zdublowanych opłat za karty płatnicze czy też niższe opłaty transakcyjne pobierane przez banki). Jest to również praktyka w pełni akceptowalna z perspektywy prawnej – żaden przepis nie nakłada bowiem na mikroprzedsiębiorcę prowadzenia odrębnego rachunku bankowego dla celów działalności gospodarczej.

I tu zaczynają się schody – nie dla mikroprzedsiębiorców, ale ich kontrahentów. Podatnicy współpracujący na szeroką skalę z mikroprzedsiębiorcami, chcąc korzystać z dobrodziejstw mechanizmu podzielonej płatności (jak chociażby brak sankcji VAT czy podwyższonych odsetek od zaległości podatkowych), powinni dokonywać wszelkich płatności na rzecz kontrahentów używając specjalnego komunikatu przelewu.

Dokonując przelewu, podatnik nie ma jednak możliwości weryfikacji, czy podane mu przez kontrahenta konto jest rachunkiem rozliczeniowym przeznaczonym do działalności gospodarczej (do którego bank otworzył przed 1 lipca specjalny rachunek VAT), czy też rachunkiem oszczędnościowo-rozliczeniowym, do którego rachunek VAT nie został utworzony z uwagi na brzmienie przepisów o split payment.

Wydaje się, że przedsiębiorcy nie powinni ponosić negatywnych konsekwencji tego stanu rzeczy – w końcu dokonują płatności na rachunek wskazany przez kontrahenta i nie do nich należy zastanawianie się, czy środki zostaną zaksięgowane na rachunku VAT, czy też rachunku tradycyjnym. W praktyce jest jednak inaczej.

W sytuacji bowiem, w której bank płacącego otrzyma zwrotny komunikat od banku odbiorcy, iż przelew w mechanizmie split payment nie jest możliwy do zrealizowania, taki przelew zostanie „odbity” i wróci do nadawcy. Nie to jest jednak problemem. Jeśli przelew został wysłany „w mechanizmie split payment”, a więc przy użyciu specjalnego komunikatu przelewu, wraca do odbiorcy… w ten sam sposób, dzieląc się na dwie składowe, z których jedna trafia na rachunek rozliczeniowy, a druga na rachunek VAT (art. 62c ust. 11 ustawy Prawo bankowe). Jeżeli płatność podatku nastąpiła z konta VAT przedsiębiorcy, operacja pozostanie neutralna. Jeśli jednak przedsiębiorca zapłacił za otrzymaną fakturę ze standardowego rachunku, zwrot części środków nastąpi na rachunek VAT, do którego przedsiębiorca nie ma pełnego dostępu. W efekcie całej transakcji nie tylko nie zostaje uregulowane zobowiązanie wobec sprzedawcy, ale też nabywca sam pozbawia się możliwości korzystania z części środków, które do tej pory znajdowały się w jego dyspozycji. To z kolei może mieć bardzo negatywne skutki dla płynności finansowej przedsiębiorców, która zapewne i tak będzie w wielu przypadkach nadwątlona przez samo wprowadzenie w życie mechanizmu podzielonej płatności. Nawet jeżeli skala zjawiska nie jest olbrzymia, małe firmy mogą w istotny sposób odczuć jego wpływ na płynność finansową.

Problem mogłaby rozwiązać powszechna baza danych prezentująca wszystkie rachunki prowadzone przez banki dla celów działalności gospodarczej podatników. Niestety, baza nie istnieje, choć Ministerstwo Finansów pracuje nad stworzeniem tego rodzaju listy.

Póki co wydaje się jednak, że podatnikom współpracującym z mikroprzedsiębiorcami pozostaje uzbroić się w cierpliwość i zachować daleko idącą ostrożność w korzystaniu z mechanizmu podzielonej płatności bez uprzedniej weryfikacji (poprzez dokonanie ustaleń z kontrahentem), czy konto, na które dokonują płatności rzeczywiście posiada utworzony rachunek VAT.