W dniu 7 czerwca Prezydent RP Andrzej Duda, podpisał ustawę z dnia 15 maja 2024 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw.

Ustawa ma na celu zmianę, uzupełnienie lub przedłużenie funkcjonowania ram prawnych dla legalnego pobytu w Polsce obywateli Ukrainy, którzy musieli emigrować ze swojego kraju w związku z konfliktem zbrojnym.

Przedłużenie do 30 września 2025

Ustawa przedłuża okres obowiązywania tymczasowej ochrony dla obywateli Ukrainy do 30 września 2025 r. Poza tym, okres, w którym uznaje się za legalny pobyt obywatela Ukrainy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie: wizy Schengen wydanej przez organ polski, wizy wydanej przez inne państwo obszaru Schengen, dokumentu, o którym mowa w art. 1 ust. 2 lit. a rozporządzenia Rady (WE) nr 1030/2002 z dnia 13 czerwca 2002 r. ustanawiającego jednolity wzór dokumentów pobytowych dla obywateli państw trzecich, wydanego przez właściwy organ innego państwa obszaru Schengen, albo innego dokumentu pobytowego wydanego przez organ tego państwa, uprawniającego do podróży po terytorium innych państw tego obszaru oraz w ramach ruchu bezwizowego

Od autora: cudzoziemcom posiadającym dokumenty „przedłużone” zaleca się złożenie wniosku o pobyt czasowy/stały w celu uniknięcia problemów z podróżami zagranicznymi i powrotem do Polski.

CRIDO zwraca uwagę i przypomina, że ważność dokumentów w tym wiz, kart pobytu obowiązuje tylko na terytorium RP i nie jest dokumentem zezwalającym na ponowny wjazd do Polski czy strefy Schengen.

Jak czytamy w informacjach ustawy „Celem tego wydłużenia jest zapewnienie, sprawnego i nieobciążającego dodatkowo organów administracji rządowej, procesu przechodzenia przez obywateli Ukrainy, korzystających obecnie z ochrony czasowej, na pobyt czasowy”.

Poza przedłużeniem okresu, w którym pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obywateli Ukrainy, którzy przybyli na to terytorium w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium Ukrainy, jest uznawany za legalny, przedłuża się również dostępu do świadczeń zdrowotnych, świadczeń rodzinnych i socjalnych, świadczeń wypłacanych przez ZUS oraz możliwości pobytu w obiektach zbiorowego zakwaterowania.

Karty czasowego pobytu dla członków rodziny?

Tak, ustawa wprowadza nowe rozwiązania w zakresie legalizacji pobytu, w tym umożliwienie ubiegania się o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy w celu łączenia rodzin dla obywateli Ukrainy.

Dotyczy to niektórych kategorii.

Pracownika, który ubiega się lub posiada:

  • zezwolenie na pobyt czasowy i pracę (jednolite zezwolenie), o którym mowa w art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach,
  • zezwolenia na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji, o którym mowa w art. 127 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach – tzw. Blue card,
  • ubiegać się o zezwolenia na pobyt czasowy dla członka rodziny obywatela Rzeczypospolitej Polskiej, o którym mowa w art. 158 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, będzie mógł małżonek ob. Polskiego

Pozostałe kategorie, objęci ochroną tymczasową w Poslce, nie mogą złożyć wniosku w związku z celem pobytu nie wymienionym wyżej. (nie dotyczy to Zezwolenia na pobyt stały).

Warto zwrócić uwagę, że w przypadku łączenia rodzin czyli zezwolenia na pobyt czasowy w celu połączenia się z rodziną, o którym mowa w art. 159 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, nie będzie miał zastosowania przepis art. 159 ust. 1 pkt 1 lit. e ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach w zakresie, w jakim przepis ten przewiduje minimalny okres pobytu tego cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy, minimalną liczbę udzielonych mu zezwoleń na pobyt czasowy oraz minimalny okres, na jaki zostało udzielone zezwolenie na pobyt czasowy, na podstawie którego ten cudzoziemiec zamieszkuje na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio przed złożeniem wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy w celu połączenia się z rodziną.

Cudzoziemcom, którzy korzystają w RP z ochrony czasowej, umożliwiono będzie udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy na okres 6 miesięcy w przypadku, gdy obywatel Ukrainy ubiega się o udzielenie tego zezwolenia ze względu na okoliczności wymagające krótkotrwałego pobytu albo ze względu na pracę sezonową, wprowadzenie.

Nowa procedura umożliwili też przekształcenie posiadanych przez obywateli Ukrainy uprawnień pobytowych w zezwolenia na pobyt czasowy, w drodze wydania karty pobytu (wydanie karty pobytu skutkować będzie przekształceniem z mocy prawa dotychczasowego uprawnienia pobytowego w zezwolenie na pobyt czasowy).

Takie zezwolenie na pobyt czasowy, uzyskane drogą „przekształcenia” będzie przysługiwał takiej osobie dostęp do polskiego rynku pracy poprzez zwolnienie z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę i to bez obowiązku dokonywania powiadomienia powiatowego urzędu pracy oraz prawo do podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej na takich samych zasadach jako obywatele polscy, a zatem również na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.

Ochrona dla dzieci nie posiadających obywatelstwa Ukraińskiego

Ustawa dokonuje rozszerzenia zakresu podmiotowego zmienianej ustawy o pomocy o dwie kategorie cudzoziemców, tj. o małoletnie dzieci obywateli Ukrainy oraz o małoletnie dzieci małżonków obywateli Ukrainy. W obu przypadkach chodzi o osoby, które same nie posiadają obywatelstwa ukraińskiego i w dzisiejszym stanie prawnym mogą korzystać jedynie z rozwiązań „ogólnych”, przewidzianych w przepisach ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r.  o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2023  r. poz. 1504) oraz w przepisach innych ustaw, które odwołują się do posiadania przez  cudzoziemca ochrony czasowej. Jednocześnie jednak, na mocy art. 1 ust. 2 ustawy o pomocy, przepisy mają co do zasady zastosowanie do małżonków obywateli Ukrainy, którzy nie posiadają obywatelstwa tego państwa. Uznano, że utrzymywanie takiego dualizmu w kształtowaniu sytuacji prawnej nierzadko członków tych samych rodzin, nie ma uzasadnienia.

Stąd ustawa wprowadza zmianę brzmienia przepisu art. 1 ust. 2 ustawy o pomocy w kierunku ujęcia w nim również małoletnich dzieci obywateli Ukrainy oraz małoletnich dzieci małżonków obywateli Ukrainy, które to dzieci same nie posiadają obywatelstwa ukraińskiego.

Rozwiązanie to spowoduje, że kolejne kategorie cudzoziemców objętych ochroną tymczasową będą mogły korzystać z instytucji pomocowych przewidzianych w ustawie o pomocy i w konsekwencji zostaną wyłączone z zakresu stosowania ogólnych  przepisów ustawy o udzielaniu ochrony.

Najważniejsze założenia i rozwiązania

Ustawa przewiduje szereg rozwiązań szczegółowych w zakresie uszczelnienia systemu udzielania pomocy, dostępu do rynku pracy oraz wygaszenia części  działań pomocowych.

Do najważniejszych z nich należą:

  • zmiana terminu na złożenie wniosku o nadanie numeru PESEL ze statusem UKR z 30 dni od dnia przybycia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na „niezwłocznie po przybyciu”;
  • obniżenie wieku osób, od których pobierane są odciski palców (z 12 do 6 lat) w celu skorelowania regulacji dotyczących pobierania danych przechowywanych w rejestrze obywateli Ukrainy, o którym mowa w art. 6 ustawy o pomocy, z regulacjami dotyczącymi wydawania kart pobytu;
  • wyłączenie z zakresu podmiotowego ustawy o pomocy dzieci urodzonych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli ich ojcem jest obywatel polski albo obywatel innego niż Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej;
  • powrót do zasady potwierdzania tożsamości wyłącznie w oparciu o ważny dokument podróży przy nadawaniu numeru PESEL oraz wprowadzenie obowiązku obywateli Ukrainy do potwierdzenia swojej tożsamości w dowolnym organie gminy w terminie 60 dni od daty wydania dokumentu podróży w przypadku, gdy ich numer PESEL nadany został w oparciu o inny dokument niż ważny dokument podróży;
  • doprecyzowanie przepisów dotyczących automatycznej zmiany statusu obywateli Ukrainy w rejestrze PESEL oraz ich uzupełnienie o przepisy umożliwiające organowi wykonawczemu gminy dokonywanie zmian w tym rejestrze w razie braku automatycznej zmiany statusu;
  • uchylenie art. 5 ustawy o pomocy, na podstawie którego organ gminy mógł zapewnić obywatelowi Ukrainy nieodpłatne wykonanie fotografii do wniosku o nadanie numeru PESEL;
  • uszczelnienie systemu udzielania pomocy w miejscach zbiorowego zakwaterowania i ograniczenie możliwości nadużywania tego systemu w związku z wygaszeniem z dniem 30 czerwca 2024 r. świadczenia pieniężnego z tytułu zapewnienia zakwaterowania i wyżywienia obywatelowi Ukrainy określonego w art. 13 ustawy o  pomocy; świadczenie to będzie mogło być przyznane jedynie za okres do dnia 30 czerwca 2024 r.;
  • uzależnienie przyznania i wypłaty świadczenia wychowawczego oraz świadczenia Dobry Start od tego, czy dziecko realizuje odpowiednio obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązek szkolny albo obowiązek nauki w przedszkolu lub szkole należącej do polskiego systemu edukacji; rozwiązanie to będzie obowiązywać od okresu świadczeniowego rozpoczynającego się 1 czerwca 2025 r. oraz  roku szkolnego 2025/2026;
  • uchylenie podstawy do uzyskania przez obywatela Ukrainy jednorazowego świadczenia pieniężnego w wysokości 300 zł na osobę, przeznaczonego na utrzymanie, w szczególności na pokrycie wydatków na żywność, odzież, obuwie, środki higieny osobistej oraz opłaty mieszkaniowe; jedocześnie w ustawie pozostawiono możliwość przywrócenia tego świadczenia, w drodze wydania stosownego rozporządzenia, w razie wzmożonego napływu obywateli Ukrainy;

Wykonywanie pracy przez obywateli Ukrainy po 30 czerwca 2024

Ustawa wprowadzi modyfikację zasad dostępu do polskiego rynku pracy dla obywateli Ukrainy. W obowiązującym stanie prawnym obywatel Ukrainy, który przebywa w Polsce legalnie, może podjąć legalnie pracę u każdego pracodawcy w Polsce bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę; jedynym warunkiem, którego spełnienie jest konieczne, aby praca mogła być uznana za legalną, jest złożenie powiadomienia (tylko elektronicznie) przez pracodawcę w terminie 14 dni od dnia podjęcia pracy, za pośrednictwem portalu – praca.gov.pl.;

Termin na przesłanie powiadomienia przez pracodawcę zatrudniającego obywatela Ukrainy, zmienia się na 7 dni (poprzednio 14 dni).

  • Kontrowersyjna zasada, doprecyzowana przez Specustawę czyli wprowadzenia konieczności złożenia kolejnego powiadomienia o zatrudnieniu obywatela Ukrainy w przypadku gdy zmienił się rodzaj umowy pomiędzy podmiotem powierzającym wykonywanie pracy a obywatelem Ukrainy, zmieniło się stanowisko lub rodzaj wykonywanej pracy, zmniejszono wymiar czasu pracy lub liczbę godzin pracy w tygodniu lub miesiącu określone w powiadomieniu, obniżono miesięczną lub godzinową stawkę wynagrodzenia określoną w powiadomieniu,
  • Wymagane będzie wskazywanie w powiadomieniu o zatrudnieniu obywatela Ukrainy co najmniej minimalnego wynagrodzenia o pracę lub minimalnej stawki godzinowej,
  • Bardzo ważna zmiana, czyli wprowadzenia obowiązku powiadomienia przez obywatela Ukrainy pracodawcy o doręczeniu mu decyzji o udzieleniu zezwolenia na pobyt czasowy i pracę.

„Łyżka dziegciu” nie tylko dobre zmiany

Wraz z wydłużeniem terminu legalnego pobytu, wydłużeniu podlega też okres w którym bieg terminów na załatwienie spraw dotyczących udzielenia  cudzoziemcowi: zezwolenia na pobyt czasowy, zezwolenia na pobyt stały, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej albo cofnięcia zezwoleń w tym zakresie, a także zmiany: zezwolenia na pobyt czasowy i pracę, zezwolenia na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji bieg terminów nie rozpoczyna się, a rozpoczęty termin ulega zawieszeniu na ten okres, czyli do 30 września 2025.

Ustawa również nie wprowadza zmian dot. możliwości korzystania z aplikacji diia.pl dla dziecka poniżej 13 roku życia, po uzyskaniu przez rodzica/opiekuna zezwolenia na pobyt.

Z ciekawostek

Ustawa wprowadza podstawy prawne do wydawania przez wojewodę, z upoważnienia ministra właściwego do spraw wewnętrznych, tzw. szybkich paszportów tymczasowych w punktach paszportowych w portach lotniczych – zmiana w ustawie z dnia 27 stycznia 2022 r. o dokumentach paszportowych (art. 10 ustawy).

Wprowadza również szczególne podstawy cofnięcia posiadanego przez obywateli Ukrainy zezwolenia na pobyt czasowy; zezwolenie to będzie cofane w przypadku gdy będą tego wymagały względy obronności lub bezpieczeństwa państwa lub ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego lub będzie obowiązywał wpis danych obywatela Ukrainy do wykazu cudzoziemców, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest niepożądany lub obywatel Ukrainy opuści terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na okres co najmniej 6 miesięcy.

Czekamy na publikacje ustawy w Dzienniku ustaw. 𝐔𝐬𝐭𝐚𝐰𝐚 𝐰𝐜𝐡𝐨𝐝𝐳𝐢 𝐰 ż𝐲𝐜𝐢𝐞 𝐳 𝐝𝐧𝐢𝐞𝐦 1 lipca 2024 (poza wyjątkami).

Zródło: Oficjalna strona Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

Zobacz film: Kontrola legalności zatrudnienia i pobytu w Polsce

Kontrola legalności zatrudnienia i pobytu w Polsce to temat, który w ostatnich miesiącach pojawia się w wielu doniesień prasowych. Wykrywane są w tym zakresie liczne nieprawidłowości, co powoduje, że zwiększa się liczba kontroli.