– to bilans 15 lat unijnego VAT-u w Polsce wg opracowanej przez doradców podatkowych z CRIDO „Kroniki 15 lat unijnego VAT-u w Polsce”.
1 maja 2004 Polska weszła do Unii Europejskiej. Od tego momentu zaczęła obowiązywać ustawa z dnia 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług, dostosowująca polskie prawodawstwo do unijnego. Liczyła ona 176 artykułów, podczas gdy jej poprzedniczka zaledwie 56 artykułów i o przeszło 100 000 znaków mniej.
Obok nowych obowiązków (np. związanych ze składaniem informacji podsumowujących czy deklaracji Intrastat), podatnicy VAT zyskali nowe oręże do prowadzenia sporów z fiskusem – orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE), co zaowocowało 43 wyrokami dotyczącymi polskiego VAT-u, które stanowiły 8% całej puli wyroków TSUE wydanych od 1 maja 2004 w sprawach podatku od wartości dodanej. Z pierwszym zapytaniem prejudycjalnym dotyczącym zgodności ustawy o VAT z dyrektywą unijną wystąpił do TSUE (wówczas jeszcze: ETS) w czerwcu 2006 roku WSA w Łodzi.
Rewolucja w 2004 roku była dopiero początkiem zmian. Niemalże każdego kolejnego roku ustawa o VAT była nowelizowana. Niektóre z przepisów usunięto, wiele zmodyfikowano, a jeszcze inne dodano, wprowadzono nowe mechanizmy i instrumenty, a pewne artykuły dostosowano do przyspieszającej informatyzacji. Prawdopodobnie mało kto się spodziewał, że w ciągu 15 lat na gruncie podatku od towarów i usług dojdzie do tylu znaczących dla podatników i prowadzonych przez nich działalności gospodarczych zmian - mówi Roman Namysłowski, partner zarządzający odpowiedzialny za zespół podatkowy w CRIDO.
W ciągu 15 lat unijnego VAT-u w Polsce dyrektywy unijne dotyczące VAT zostały zmienione 35 razy, a ustawa o ptu – 60 razy. Największą nowelizację przyniósł rok 2014. Objęła ona kluczowe elementy rozliczenia VAT, w tym m.in. oderwanie momentu rozliczania VAT od daty wystawienia faktur czy zredefiniowanie pojęcia podstawy opodatkowania. Natomiast 3 lata wcześniej, w 2011 roku, wprowadzona została nowa matryca stawek VAT i pojawiły się nowe stawki VAT (5%, 8% i 23%), które miały mieć charakter tymczasowy. Stosowane są jednak do dzisiaj.
Jedną z kluczowych zmian związanych z wejściem Polski do UE było zastąpienie eksportu wewnątrzwspólnotową dostawą towarów, a importu – wewnątrzwspólnotowym nabyciem towarów w odniesieniu do transakcji towarowych pomiędzy państwami członkowskimi.
To tymczasowe rozwiązanie, wprowadzone do prawa unijnego jeszcze w 1993 roku, stało się największym błędem unijnego prawodawcy – doprowadziło bowiem do miliardowych wyłudzeń VAT w całej Unii Europejskiej – mówi Roman Namysłowski.
W momencie wejścia do Unii świadomość istnienia zjawiska wyłudzania podatku VAT i przestępstw karuzelowych prawie nie istniała. Z czasem polski rynek stawał się coraz bardziej atrakcyjny dla międzynarodowych oszustów. Rozwiązania korzystne dla uczciwego biznesu i zmniejszające obciążenia administracyjne dla przedsiębiorców, typu likwidacja w 2008 sankcji VAT czy wprowadzenie w 2009 możliwości stosowania kwartalnych deklaracji VAT wskazywane są dzisiaj jako zmiany, które przyspieszyły wzrost luki VAT w Polsce.
Swoich pierwotnych założeń, tj. ograniczenia wyłudzeń VAT, nie spełnił również wprowadzony w 2011 obowiązek stosowania mechanizmu odwrotnego obciążenia w odniesieniu do handlu złomem. Przede wszystkim ze względu na punktowość działania tego mechanizmu i ograniczenie stosowania jedynie do wybranych grup towarowych. Dzisiaj wyraźnie widać, że przestępcy byli zdecydowani szybsi w znajdowaniu nowych sposobów oszustw niż legislator w zatykaniu dziur w systemie. Również wymiana informacji pomiędzy służbami ścigania a skarbówką, była zbyt mało wydajna. Brakowało zaawansowanych narzędzi IT i świadomości skali wyłudzeń – podsumowuje Namysłowski.
W 2015 nadszedł czas kolejnych propozycji zmian wynikających z potrzeby zwalczania nieprawidłowości na gruncie VAT. Powołana przez Ministra Finansów Rada Konsultacyjna przygotowała raport, w którym m.in. wskazała na rozwiązania, w tym związane z digitalizacją i szybszą wymianą informacji. W kolejnym roku pojawiły się przepisy, które wprowadziły tzw. klauzulę nadużycia prawa na gruncie przepisów o VAT, a 1 sierpnia 2016 roku został opublikowany tzw. pakiet paliwowy, którego celem było wyeliminowanie wyłudzeń w związku z unijnym obrotem paliwami ciekłymi. Wyłudzenia VAT w kolejnych obszarach gospodarki spowodowały, że w 2017 polski ustawodawca przyjął kolejne zmiany celem ograniczenia wyłudzeń VAT, m.in. duzi podatnicy stracili możliwość składania kwartalnych deklaracji VAT.
2019 to rok dalszych zmian w VAT, w tym również nakierowanych na uszczelnianie systemu ptu. Obecnie w trakcie procedowania jest wiele zmian, w tym m.in. udostępnienie tzw. białej listy podatników, wprowadzenie nowej struktury JPK czy obowiązkowego mechanizmu podzielonej płatności dla wybranych branż.
W 2008 polscy podatnicy VAT zyskali prawo do składania w drodze elektronicznej m.in. deklaracji VAT-7 i informacji podsumowującej (VAT-UE). Był to pierwszy, istotny krok w kierunku informatyzacji systemu VAT. Rok 2010 przyniósł kolejne sygnały szybko nadciągającej digitalizacji systemu podatkowego, m.in. Polska jako pierwszy kraj w UE przygotowała projekt zmian wprowadzających przyjazne podatnikom e-fakturowanie. W ten trend wpisał się nawet NSA, który w 2010 potwierdził, że podatnik może wystawiać faktury za pomocą programów komputerowych, wysyłać je pocztą elektroniczną w postaci plików PDF, a odbiorca może je wydrukować i odliczyć z nich VAT.
Krokiem milowym było wprowadzenie w 2016 JPK-ów – w pierwszej kolejności dla dużych przedsiębiorstw. Po tych pierwszych doświadczeniach z JPK-ami, w 2017 postępująca informatyzacja raportowania VAT wkroczyła w kolejny etap – od 1 stycznia obowiązek raportowania danych w formie Jednolitego Pliku Kontrolnego objął małych i średnich przedsiębiorców. Było to też działanie istotne z perspektywy walki z luką podatkową w VAT i podążało za wcześniejszymi propozycjami, choćby Rady Konsultacyjnej przy Ministrze Finansów z 2015 roku obejmujących m.in. wprowadzenie centralnego rejestru faktur, mechanizmu podzielonej płatności, ograniczenia płatności gotówkowych czy eliminacji rozliczeń kwartalnych. Najbliższa przyszłość systemu VAT w Polsce to dalsza informatyzacja i digitalizacja rozliczeń oraz kontaktów z organami podatkowymi. W efekcie, dalsze uszczelnianie systemu podatkowego, ważne z perspektywy budżetu państwa i skuteczniejsze ściganie oszustów podatkowych – ważne z perspektywy uczciwych przedsiębiorców – podsumowuje Roman Namysłowski.
Kronika 15 lat unijnego VAT-u w Polsce
1 maja 2004 Polska weszła do Unii Europejskiej. Od tego momentu zaczęła obowiązywać nowa ustawa o VAT dostosowująca polskie prawodawstwo do unijnego. Jak podsumowują doradcy podatkowi z CRIDO w „Kronice 15 lat unijnego VAT-u w Polsce”, bilans tego okresu to m.in...
Pobierz