Soki vs napoje w nowej matrycy stawek VAT

Nowa matryca stawek - likwidacja preferencji podatkowych dla napojów zawierających sok

Z opublikowanego 9 listopada 2018 roku projektu nowej matrycy stawek VAT wynikają fundamentalne zmiany dotyczące opodatkowania VAT różnego typu napojów owocowych. W skrócie chodzi o likwidację preferencji w postaci 5% stawki VAT dla napojów niegazowanych zawierających w swoim składzie surowcowym minimum 20% soku owocowego. Na podstawie nowej matrycy takie produkty będą opodatkowane stawką podstawową, tj. 23%. Preferencja zostanie utrzymana jedynie w zakresie soków 100%.

Jak jest obecnie?

Przypomnijmy, że na podstawie obecnie obowiązującej matrycy stawek VAT, z opodatkowania stawką 5% korzystają między innymi:

• soki owocowe,
• niegazowane napoje w których udział masowy soku owocowego, warzywnego lub owocowo-warzywnego wynosi nie mniej niż 20% składu surowcowego,
• zawierające tłuszcz mlekowy, z wyłączeniem napojów, przy przygotowywaniu których wykorzystywany jest napar z kawy lub herbaty, niezależnie od udziału procentowego tego naparu w przygotowywanym napoju.

Zostawiając na boku wątek napojów zawierających tłuszcz mlekowy, którym poświęcić należałoby odrębny wątek, powyższe przepisy stwarzają możliwość korzystnego opodatkowania napojów niegazowanych zawierających 20% soku. Powszechną i zrozumiałą praktyką producentów napojów owocowych jest zatem uzupełnianie składu surowcowego produkowanych napojów w taki sposób, aby zawierały one dokładnie 20% soku. Najczęściej jest to sok jabłkowy, jako stosunkowo tani i najłatwiej dostępny na polskim rynku. Stąd też w napojach o egzotycznych smakach (typu „kaktus” czy „pitahaya”) znajdziemy ułamkowe wartości ekstraktów z tych produktów dopełnione sokiem jabłkowym do poziomu, w którym łączna zawartość soków stanowi 20% składu surowcowego. Tego rodzaju praktyka jest na tyle powszechna, że jestem w stanie zaryzykować tezę, że przejrzenie asortymentu produktowego dowolnego sklepu spożywczego doprowadzi do wniosku, że niezależnie od smaku i producenta, absolutna większość napojów niegazowanych innych niż soki zawierać będzie dokładnie 20% lub niewiele ponad 20% soku w swoim składzie surowcowym.

Jak będzie?

Według nowej matrycy stawek VAT, jaka ma obowiązywać od 1 stycznia 2020 roku, stawką 5% VAT będą opodatkowane jedynie soki owocowe, warzywne i owocowo-warzywne, bez dodatku wody, chyba że dodanie wody ma na celu odtworzenie udziału wody usuniętej w procesie zagęszczania soku. W skrócie więc, preferencja dotyczyć będzie jedynie soków 100%.

Wątpliwe ratio legis?

Poza oczywistym wątkiem fiskalnym kierunek takich zmian wydaje się na pierwszy rzut oka racjonalny – promujemy zdrową żywność. W Europie wprowadza się w kontekście produktów zawierających sztuczne cukry specjalne „podatki od cukru”, w Polsce postanowiliśmy osiągnąć podobny efekt żonglując stawką VAT. Założenie to nie wytrzymuje jednak zderzenia z praktyką dotyczącą wyrobów piekarskich, gdzie ujednolicono „w dół” stawkę VAT w obrębie tej samej kategorii produktowej, obejmującej co prawda chleb i bułki grahamki, ale również pierniki, gofry, czy lukrowane pączki.

Nawet jednak poruszając się w obrębie tej samej kategorii produktów, czyli napojów niegazowanych, nasuwa się sporo wątpliwości. Po pierwsze – na rynku pojawiają się już napoje niebędące sokami, w których dodatek soku pełni w istocie funkcję słodzącą. Innymi słowy, nie zawierają one żadnych sztucznych cukrów czy słodzików, a słodki smak zawdzięczają domieszce soku znajdującej się w składzie surowcowym. Załóżmy, że taki napój ma 40% soku, a w pozostałym zakresie składa się z wody. Co więcej, często nie zawiera również konserwantów lub ma ich stosunkowo niewiele. Dlaczego, spełniając z perspektywy „prozdrowotnej” analogiczne funkcje do soku, ma być on pozbawiony preferencji podatkowych? Po drugie, czy rzeczywiście należy zrównywać podatkowo tego rodzaju produkty z kolorowymi napojami gazowanymi, zawierającymi sztuczne cukry i znaczne ilości konserwantów? Intuicyjnie powiedziałbym, że nie jest to rozwiązanie w pełni wytłumaczalne i logiczne.

Konsekwencje biznesowe dla producentów napojów…

Wydaje się, iż producenci napojów mogą być jedną z pierwszych grup przedsiębiorców, którzy w związku z nową matrycą stawek VAT powinni nie tylko dopasować nowe stawki do swoich produktów czy pokusić się o zmiany w systemach informatycznych, ale po prostu poważnie przemyśleć i zrewidować posiadaną ofertę produktową. Może się bowiem okazać, że nowe przepisy podatkowe wpłyną na zachowania konsumentów w taki sposób, że na rynku nie będzie już miejsca dla niektórych grup towarów oferowanych obecnie.

Nie da się bowiem ukryć, iż napoje zawierające 20% soku i dodatki substancji słodzących wybierane są przez konsumentów bardzo często ze względu na atrakcyjną (w porównaniu do soków naturalnych) cenę. Po wprowadzeniu zmian w opodatkowaniu różnice te przestaną być jednak na tyle wyraźne.

Poniżej dla przykładu ceny dwóch napojów renomowanego na polskim rynku producenta znalezione w jednym z popularnych sklepów internetowych i ich zmiany po przyłożeniu nowej matrycy VAT (zakładamy, że jedyną wartością podlegającą zmianie będzie stawka podatku):

Jak wynika z powyższego przykładu, obecnie cena brutto napoju jabłkowo-wiśniowego stanowi 72,7% ceny brutto soku o analogicznej objętości. Prawie 30% różnicy w cenie może skłaniać dużą grupę konsumentów do wyboru tańszego, choć mniej zdrowego produktu.

W 2020 roku cena brutto napoju z uwzględnieniem nowych zasad opodatkowania stanowić będzie jednak aż 85,4% ceny brutto soku. Czy różnica w cenie sięgająca niespełna 15% rzeczywiście skłoni konsumenta do wyboru tańszego produktu? W niektórych wypadkach zapewne tak, ale grupa wybierających napój z pewnością się zmniejszy. W efekcie, jak przyznają już dziś producenci napojów, część ich obecnego asortymentu po prostu zniknie ze sklepowych półek z uwagi na nieopłacalność produkcji.

… i sadowników

Równie duży problem związany z przedmiotowym zagadnieniem może stać się udziałem sadowników. Nowa matryca stawek VAT może stać się dla nich utrudnieniem z dwóch powodów:

• po pierwsze, będą musieli się zmierzyć ze zwiększoną konkurencją ze strony producentów owoców egzotycznych, które obecnie opodatkowane są wyższą stawką VAT niż przykładowo jabłka czy gruszki, a od 2020 roku będą pod kątem VAT traktowane dokładnie tak samo, co może spowodować zwiększenie zainteresowania ich nabyciem przez konsumentów kosztem rodzimych producentów,
• po drugie, tak jak wspomniałem wyżej, do produkcji napojów o zawartości soku na poziomie 20% w absolutnej większości wykorzystywany jest produkowany przez polskich sadowników sok jabłkowy. Zmniejszenie zainteresowania tymi produktami (a w skrajnym wypadku ich eliminacja z rynku) może pociągnąć za sobą zmniejszenie zapotrzebowania na produkty polskich sadowników.

Oczywiście w kontekście sadowników medal ma dwie strony, ponieważ zmiany podatkowe mogą spowodować również zwiększenie zainteresowania sokami naturalnymi, jednak nie byłbym pewien czy ten efekt skonsumuje ryzyka związane z brakiem rynku zbytu w postaci produkcji napojów.

Błędna redakcja przepisów

Na marginesie należy zwrócić uwagę na bardzo ważny aspekt techniczny projektowanych przepisów. Otóż w zakresie soków są one sformułowane wadliwie. Można nawet stwierdzić, iż umieszczenie soków przez ustawodawcę w pozycji 2202 CN tworzy … pusty katalog i nie da się zastosować stawki obniżonej na tej podstawie do żadnego wyrobu. Dzieje się tak dlatego, że pozycja 2202 CN obejmuje swoim zakresem „wody, włącznie z wodami mineralnymi i wodami gazowanymi, zawierające dodatek cukru lub innego środka słodzącego, lub wody aromatyzowane i pozostałe napoje bezalkoholowe, z wyłączeniem soków owocowych i warzywnych, objętych pozycją 2009”. W związku z tym, projektodawca włączając soki do niewłaściwej pozycji statystycznej popełnił ewidentny błąd legislacyjny, który należałoby skorygować.

Inna rzecz, że w praktyce błąd ten nie pociąga za sobą istotnych konsekwencji, bowiem cały dział 20 CN (w tym pozycja 2009, do której należy kwalifikować soki owocowe), z wyłączeniem produktów o zawartości alkoholu powyżej 1,2%, również objęta jest opodatkowaniem stawką 5% VAT. Z perspektywy techniki legislacyjnej zabieg ustawodawcy wydaje się być jednak co najmniej sporym niedopatrzeniem.

Przy założeniu właściwej klasyfikacji soków nasuwa się jeszcze jeden wniosek. Otóż zgodnie z wyjaśnieniami do pozycji 2009 (właściwa dla soków), soki owocowe lub warzywne objęte powyższą pozycją mogą zawierać pewne dodatkowe substancje, będące zarówno pozostałością z procesu produkcyjnego, jak też oddzielnie dodanymi substancjami, pod warunkiem że nie zmienią one naturalnego charakterów soków. Takimi substancjami są np. cukier, czy też inne środki słodzące, naturalne lub syntetyczne, pod warunkiem, że dodana ilość nie przekracza dawek koniecznych do normalnego słodzenia i że nie zostaje zaburzona równowaga różnych składników powodująca, iż dany sok nie będzie mógł się znajdować w tej pozycji CN. Co więcej, oprócz cukru i innych środków słodzących, soki mogą zawierać również produkty dodawane w celu zakonserwowania lub zapobieżenia fermentacji, takie jak ditlenek siarki czy ditlenek węgla oraz enzymy).

Jaki jest efekt powyższych obserwacji? Otóż wydaje się, że na podstawie nowej matrycy, stawką VAT w wysokości 5% będzie mógł zostać objęty sok zawierający dodatkowe, sztuczne substancje słodzące i konserwanty, z podobnej preferencji zostanie natomiast wyłączony napój pozbawiony konserwantów i słodzony jedynie sokiem naturalnym (bez dodatku sztucznych słodzików). Czy na pewno o to chodziło?

Podsumowanie

Wydaje się, że zmiany dotyczącej soków nie sposób ocenić jednoznacznie. Z jednej strony jest ona bowiem pozytywna, stanowiąc swego rodzaju promocję zdrowej żywności. Z drugiej jednak, może wywoływać istotne, negatywne skutki dla różnych gałęzi krajowego biznesu. Celowościowo wątpliwe jest również zrównanie stawki VAT na napoje niegazowane zawierające sok z gazowanymi, sztucznie barwionymi napojami zawierającymi sztuczne substancje słodzące.

Warto zaznaczyć, że być może klamka w tym zakresie jeszcze nie zapadła. Obecnie trwają konsultacje publiczne dotyczące projektowanych przepisów. Mało która branża powinna być w nich aktywna tak bardzo jak sadownicy czy producenci soków i napojów. Co więcej, zmiany do materii regulującej ich działalność są w zasadzie niezbędne, ponieważ w obecnej wersji projektu przepisy te są sformułowane wadliwie.

Jeżeli jesteście Państwo zainteresowani dyskusją na przedmiotowy temat lub udziałem w konsultacjach publicznych, zapraszamy do kontaktu. Chętnie porozmawiamy i pomożemy wypracować stanowisko, które należałoby w toku takich konsultacji przedstawić.

Interesuje Cię zagadnienie nowej matrycy stawek VAT?

Zapraszamy do ściągnięcia darmowego raportu Crido podsumowującego obserwacje na ten temat – znajduje się on pod linkiem

Dodatkowo, polecamy nasze opublikowane dotychczas komentarze, w których dzielimy się spostrzeżeniami nt. przygotowanej przez Ministerstwo Finansów matrycy:

• omówienie i zapowiedź raportu Crido nt. stawek VAT
• brak preferencji stawkowych dla leków weterynaryjnych
• owoce morza według nowej matrycy stawek