W dniu 22 maja, na stronie Rządowego Centrum Legislacji pojawił się projekt ustawy o rynku pracy i służbach zatrudnienia, zgłoszony przez Departament Rynku Pracy. Ustawa określa zadania państwa w zakresie aktywności zawodowej, wspierania zatrudnienia oraz rynku pracy.

Wejście w życie przepisów ustawy będzie realizacją części tzw. kamienia milowego nr A51G dla reformy pn. A4.1 Efektywne instytucje na rzecz rynku pracy, zapisanej w KPO. Brzmienie tego kamienia milowego zawarte w załączniku do decyzji wykonawczej Rady z dnia 17 czerwca 2022 r. w sprawie zatwierdzenia oceny planu odbudowy i zwiększania odporności Polski1) to: „Wejście w życie nowej ustawy o rynku pracy i służbach zatrudnienia, ustawy o dostępie cudzoziemców do rynku pracy oraz ustawy o systemie teleinformatycznym do obsługi niektórych umów:

  • wprowadzanie zmian w publicznych służbach zatrudnienia i aktywnej polityce rynku pracy w celu zwiększenia aktywności zawodowej
  • zmniejszanie barier administracyjnych przy zatrudnianiu cudzoziemców
  • upraszczanie procesu zawierania niektórych umów”.

Jak czytamy też w Uzasadnieniu projektu:

Projektowana ustawa jest realizacją tiret pierwszego oraz części drugiego w przedmiotowym kamieniu milowym (pozostałe elementy kamienia milowego będą realizowane przez ustawę o dostępie cudzoziemców do rynku pracy i ustawę o systemie teleinformatycznym do obsługi niektórych umów), w szczególności poprzez:

  • uwzględnienie w działaniach aktywizacyjnych osób niezarejestrowanych (w tym biernych zawodowo) jako bezrobotne albo poszukujące pracy;
  • ustanowienie zadań urzędów pracy, do objęcia finansowaniem z Funduszu Pracy, mających na celu identyfikację, dotarcie z informacją o możliwościach skorzystania z form pomocy określonych w ustawie i zmotywowanie do aktywności zawodowej osób niezarejestrowanych, w tym biernych zawodowo;
  • wprowadzenie dla pracodawców z sektora publicznego oraz prywatnego, którzy wykonują zadania publiczne lub dysponują majątkiem publicznym obowiązku zgłaszania ofert pracy do ePracy;
  • zwiększenie dostępu do uczenia się przez całe życie osobom poszukującym pracy, poprzez: o finansowanie z Funduszu Pracy kosztów szkoleń oraz poświadczania nabycia wiedzy i umiejętności, w tym kwalifikacji zawodowych oraz wprowadzenie nowej formy wsparcia (bonu 5 na kształcenie ustawiczne).

Sytuacja na rynku pracy w Polsce a bezrobocie

Bezrobocie w Polsce w 2023 r. było niskie, a Polska pozostawała w czołówce krajów UE o najniższej stopie bezrobocia. W urzędach pracy na koniec 2023 r. zarejestrowanych było 788,2 tys. bezrobotnych, a stopa rejestrowanego bezrobocia wyniosła 5,1%.

Stopa bezrobocia była zróżnicowana w zależności od województwa i kształtowała się w granicach od 3,0% do 8,6%. W siedmiu województwach stopa bezrobocia była niższa niż poziom dla całego kraju.

Najniższe bezrobocie odnotowano w woj. wielkopolskim (3,0%). Kolejne były woj. śląskie (3,6%), woj. mazowieckie (4,1%), woj. małopolskie (4,2%), woj. lubuskie (4,3 proc.), woj. dolnośląskie (4,4%) i woj. pomorskie (4,6 proc.).

Bezrobocie na poziomie powyżej średniej krajowej odnotowano w 9 województwach, z których najwyższy odsetek bezrobotnych był na Podkarpaciu (8,6%) oraz Warmii i Mazurach (8,3%). Mimo relatywnie dobrej sytuacji na rynku pracy, w niektórych rejonach Polski nadal utrzymują się problemy ze znalezieniem odpowiedniej pracy. Dotyczy to przede wszystkim powiatów wiejskich, położonych z dala od dużych aglomeracji, czy większych miast. W powiatach tych często brak dużych pracodawców, co z kolei przekłada się na niższą dostępność dobrych jakościowo ofert pracy i konieczność poszukiwania zatrudnienia w dalszej odległości, albo wręcz przeprowadzki.

W Polsce na koniec 2023 r. były 82 powiaty, w których stopa bezrobocia rejestrowanego przekraczała 10% i 19 powiatów, w których przekraczała 15%. Najwyższe bezrobocie notuje od lat powiat szydłowiecki – 24,2% na koniec 2023 r.

Powiaty o wysokiej stopie bezrobocia są zgrupowane przy granicach zewnętrznych UE, na obszarach słabiej zaludnionych i mało zurbanizowanych, w regionach, gdzie jest niewiele dużych zakładów pracy.

Kluczowe wyzwania rynku pracy:

  1. Niski poziom aktywności zawodowej – w IV kwartale 2023 r. prawie 3,8 mln osób w wieku produkcyjnym pozostawało biernymi zawodowo. W tej grupie 308 tys. osób było biernymi zawodowo z powodu emerytury. Aż 724 tys. jako przyczynę nieposzukiwania pracy wskazało obowiązki rodzinne i związane z prowadzeniem domu, 1 mln 148 tys. naukę i uzupełnianie kwalifikacji, a dla 934 tys. powodem bierności była choroba i niepełnosprawność. Wprawdzie wśród osób biernych zawodowo w wieku produkcyjnym w IV kwartale 2023 r. kobiety stanowiły 54,3%, ale już wśród biernych z powodu obowiązków rodzinnych i związanych z prowadzeniem domu udział kobiet przekraczał 92%. Grupy te stanowią potencjalnie niewykorzystane zasoby, które warto włączyć w obszar aktywności zawodowej. Proces dotarcia do biernych zawodowo oraz ich aktywizacja zawodowa powinny wpłynąć na zwiększenie zarówno współczynnika aktywności zawodowej, jak i wskaźnika zatrudnienia. Jest to szczególnie istotne zważywszy na prognozowany spadek liczby ludności 3 w wieku produkcyjnym.
  2. Wysoka liczba długotrwale bezrobotnych – co drugi zarejestrowany bezrobotny pozostawał w rejestrze powiatowego urzędu pracy łącznie przez okres ponad 12 miesięcy w okresie ostatnich 2 lat.

W końcu 2023 r. osób długotrwale bezrobotnych było w Polsce 385,9 tys. Wynika to z faktu, iż duża część bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy faktycznie nie jest zainteresowana podjęciem zatrudnienia, a rejestracja zapewnia im dostęp do bezpłatnego korzystania ze świadczeń zdrowotnych, czasami również socjalnych.

  1. Niskie kwalifikacje bezrobotnych oraz niski udział Polaków w kształceniu ustawicznym – 26,2% bezrobotnych ma wykształcenie co najwyżej gimnazjalne, a ponad 32% nie ma kwalifikacji zawodowych. Natomiast wg danych GUS uczestnictwo dorosłych Polaków w kształceniu i szkoleniu dorosłych od lat utrzymuje się na zdecydowanie niższym poziomie niż średnia dla krajów UE – w 2022 r. udział osób dorosłych (25–64 lata) w kształceniu ustawicznym wyniósł w Polsce 7,6% wobec 11,9% w UE27.
  2. Trudna sytuacja osób młodych na rynku pracy – w IV kwartale 2023 r. tzw. wskaźnik NEET, określający odsetek osób młodych (15–29 lat) niepracujących, nieuczących się i niedokształcających, wyniósł w Polsce 9,2% i wprawdzie był niższy od wskaźnika w UE (11,2%), ale wciąż niemal co dziesiąty młody człowiek nie był aktywny ani na rynku pracy, ani nie podnosił swoich kwalifikacji.
  3. Wspieranie aktywności zawodowej osób starszych na rynku pracy – udział osób starszych w populacji mieszkańców Polski systematycznie rośnie – w końcu 2013 r. osoby w wieku poprodukcyjnym stanowiły 18,4% ludności, a w końcu 2022 r. już 22,9%. Prognozowane są dalsze niekorzystne zmiany w tym zakresie. Do tego na tle Unii Europejskiej aktywność zawodowa w Polsce kończona jest stosunkowo wcześnie, a współczynnik aktywności zawodowej w starszych grupach wiekowych jest stosunkowo niski – w IV kwartale 2023 r. wynosił 59,9% w grupie 55-64 lata przy wartości 81,8% w grupie osób w wieku produkcyjnym (18-59/64 lata). Z roku na rok zwiększa się liczba emerytów, ale zwiększa się też liczba emerytów pracujących.
  4. Mała mobilność osób szukających pracy

Planowane zmiany w zakresie usług i instrumentów rynku pracy:

  1. zmiana priorytetów Publicznych Służb Zatrudnienia, nastawienie na rynek, klienta i potrzeby przedsiębiorców,
  2. bardziej innowacyjne i dopasowane do potrzeb rynku kierunki działania: aktywizacja biernych zawodowo, rolników chcących się przekwalifikować, wspieranie kierunkowe określonych grup, np. osób młodych, seniorów, osób z niepełnosprawnościami, kobiet z dziećmi chcących wrócić na rynek pracy, osób zainteresowanych własnym biznesem, rozwijanie potrzebnych na rynku instrumentów itp. celem zwiększenia współczynnika aktywności zawodowej,
  3. poprawa efektywności urzędów pracy i trwałości zatrudnienia osób wcześniej bezrobotnych, - zwiększenie mobilności osób szukających pracy
  4. skrócenie czasu poszukiwania pracy
  5. lepsza pomoc rodzinom, osobom powracającym na rynek pracy po urodzeniu dziecka, osobom opiekującym się osobami zależnymi (dzieci, starsi rodzice, chorzy itp.)
  6. wsparcie pracodawców, zmniejszenie biurokracji i obowiązków sprawozdawczych dla przedsiębiorców
  7. unowocześnienie i zautomatyzowanie usług urzędów pracy
  8. zwiększenie dostępu do Krajowego Funduszu Szkoleniowego (KFS) osób prowadzących firmy jednoosobowe oraz osób pracujących na podstawie umów cywilnoprawnych
  9. uelastycznienie gospodarowania środkami Funduszu Pracy.

Obecnie ustawa jest na etapie Uzgodnienia.

Planowane wejście: w życie to 1 stycznia 2025 r., z wyjątkami które mają wejść w życie z dniem 1 stycznia 2026 r.

Nr w wykazie prac legislacyjnych RM – UC29

Źródło: materiały RCL, Uzasadnienie projektu ustawy

Zobacz film: Kontrola legalności zatrudnienia i pobytu w Polsce

 Zapraszamy na film omawiający wyniki kontroli przeprowadzanych u pracodawców i zawierający wskazówki, jak unikać błędów prowadzących do naruszenia przepisów imigracyjnych.