1. Rozwój gospodarki opartej o platformy cyfrowe

W ciągu ostatnich kilku lat mogliśmy obserwować dynamiczny rozwój gospodarki opartej o platformy cyfrowe. Coraz więcej towarów i usług jesteśmy w stanie kupić za pośrednictwem platform. Wzrost popularności tego rodzaju zakupów znacząco wpłynął na tradycyjne modele biznesowe, prowadząc często do zakłóceń konkurencji oraz tworzenia szarej strefy.

Modele biznesowe funkcjonujące w ramach gospodarki opartej o platformy mają istotnie inny charakter od tych tradycyjnych (B2B, B2C). Można powiedzieć, że platformy tworzą pewną hybrydę znanych nam dotychczas modeli biznesowych, gdzie często zatarte są granicę między usługodawcą a konsumentem, zaś ten sam podmiot sprzedając i nabywając usługi przez platformę, może występować w obu tych rolach.

Jednym z głównych problemów związanych z opodatkowaniem VAT usług świadczonych za pośrednictwem platform jest trudność w określeniu podmiotu pełniącego rolę usługodawcy oraz statusu usługobiorcy. To z kolei skutkuje problemami z ustaleniem miejsca opodatkowania takiej usługi oraz stawki VAT.

Istotną kwestią jest również tworzenie się szarej strefy, w której usługi świadczone za pośrednictwem platform nie są opodatkowane ani przez platformę, ani przez usługodawcę bazowego. Problem ten jest szczególnie widoczny w sektorach najmu krótkoterminowego oraz przewozu osób, gdzie brak rozliczenia VAT daje przewagę konkurencyjną nad tradycyjnymi dostawcami​​.

Unijny system VAT nie zawsze w sposób wystarczający adresuje wyzwania pojawiające się w związku z funkcjonowaniem nowych cyfrowych modeli biznesowych.

2. ViDA – lekiem na całe zło?

Projekt ViDA[1] (VAT in the Digital Age) ma na celu m.in. rozwiązanie problemów związanych z opodatkowaniem usług świadczonych za pośrednictwem platform cyfrowych (w tym zakresie zmiany mają wejść w życie 1 lipca 2027 r.). Należy jednak podkreślić, że ViDA adresuje ten temat jedynie w sposób fragmentaryczny, bowiem reguluje tylko dwie kategorie usług tj. przewóz osób, najem krótkoterminowy. Pozostałe usługi świadczone za pośrednictwem platform nie będą objęte nowymi regulacjami.

Kluczowym założeniem projektu ViDA jest wprowadzenie fikcji prawnej, że platformy pośredniczące w najmie krótkoterminowym oraz transporcie pasażerskim staną się „podmiotem uznanym za usługodawcę”. W praktyce oznacza to, że w sytuacji, gdy usługodawca bazowy nie będzie zarejestrowany jako podatnik VAT, to platforma będzie odpowiedzialna za pobranie i odprowadzenie VAT od usług świadczonych za jej pośrednictwem.

3. Jak jest obecnie?

Jak wskazano powyżej, zgodnie z obecnym brzmieniem projektu, ViDA w zakresie opodatkowania VAT platform ma wejść w życie dopiero 1 lipca 2027 r., zaś nowe przepisy będą regulować jedynie dwie kategorie usług. Natomiast kwestia opodatkowania usług świadczonych za pośrednictwem platform jest realnym wyzwaniem tu i teraz. W pewnym stopniu z pewnością odpowiedzią na pojawiające się problemy związane z szarą strefą jest Dyrektywa DAC 7[2], która zostanie implementowana w Polsce 1 lipca 2024 r. Niemniej jednak w dalszym ciągu zostaje otwarta kwestia ustalenia podmiotu świadczącego usługę, w przypadku gdy w jej świadczenie zaangażowana jest platforma. Oceniając to zagadnienie, należy bazować na obecnie obowiązujących przepisach VAT.

W tym zakresie pomocne mogą okazać się również wyroki wydane przez TSUE[3] w sprawach niepodatkowych tj. wyrok TSUE w sprawie Uber, sygn. C -434/15 oraz wyrok TSUE w sprawie Airbnb, sygn. C – 390/18. W pierwszej sprawie TSUE wskazał, że rola platformy nie ograniczała się jedynie do pośrednictwa. Platforma aktywie kontrolowała świadczone usługi (kontrola samochodów oraz osób świadczących usługi przewozowe, wskazywanie ceny maksymalnej usługi). Natomiast w drugiej sprawie spostrzeżenia TSUE były z kolei odmienne. W tym przypadku TSUE zwrócił uwagę, że platforma jedynie łączyła wynajmujących z najemcami, zaś nie kontrolowała w żaden sposób bezpośrednio świadczonych usług (usługi społeczeństwa cyfrowego).

Wskazane orzeczenia, mimo że wydane na gruncie przepisów niepodatkowych, zawierają istotne wskazówki, które mogą być wykorzystywane do ustalania obowiązków VAT dla platform, które działają na podobnych zasadach​​.

Z doniesień medialnych wynika, że poszczególne kraje członkowskie zaczęły indywidualnie badać działalność największych platform cyfrowych na ich rynkach krajowych. Jedna z największych platform służąca do wynajmu krótkoterminowego zakwaterowania, zgodziła się zapłacić włoskim organom podatkowym ogromną kwotę zaległego VAT (94 mln euro). Inna platforma pośrednicząca w świadczeniu analogicznych usług również stała się przedmiotem zainteresowania włoskich organów podatkowych. Kwestią opodatkowania VAT platform zajął się również francuski fiskus.

Oznacza to, że coraz więcej państw członkowskich zauważa problem związany z funkcjonowaniem platform oraz postanawia podjąć temat jeszcze przed wejściem w życie regulacji unijnych. Bowiem jak wskazano powyżej już na podstawie obowiązujących przepisów, w oparciu o zasady i funkcje konkretnej platformy można określić jej rolę w świadczeniu usług na gruncie VAT, co z kolei determinuje potencjalne obowiązki z tym związane.

4. Podsumowanie

Regulacje w zakresie opodatkowania platform zawarte w ViDA z pewnością są krokiem w dobrym kierunku. Mają one bowiem na celu ograniczenie wątpliwości interpretacyjnych oraz szarej strefy. Do wejścia w życie projektu ViDA, platformy cyfrowe oraz usługodawcy korzystający z platform muszą przestrzegać istniejących przepisów i odpowiednio rozpoznawać swoje potencjalne obowiązki w zakresie VAT. Nawet po implementacji ViDA, inne usługi niż te wskazane w projekcie, będą musiały być opodatkowane na podstawie obowiązujących przepisów VAT. W związku z tym przedsiębiorcy świadczący usługi za pośrednictwem platform oraz platformy już teraz powinny przeanalizować swój model biznesowy pod kątem opodatkowania VAT. Kwestia ta w przyszłości może być przedmiotem zainteresowania organów podatkowych, na co wskazują doświadczenia innych państw.

[1] Projekt dyrektywy Rady zmieniającej dyrektywę 2006/112/WE w odniesieniu do przepisów dotyczących VAT w epoce cyfrowej z 8 maja 2024 r. (dalej: ViDA).

[2] Dyrektywa Rady (UE) 2021/514 z dnia 22 marca 2021 r. zmieniająca dyrektywę 2011/16/UE w sprawie współpracy administracyjnej w dziedzinie opodatkowania (Dz. Urz. UE L 104 z 25.03.2021) (dalej: Dyrektywa DAC 7)

[3] Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Zobacz film: Composite supply – świadczenia złożone a VAT

Ten film wprowadzi Cię w podstawowe zasady dotyczące świadczeń złożonych w kontekście podatku VAT, ich kwalifikacji oraz ustalania podstawy opodatkowania.