Trybunał Sprawiedliwości UE odpowiedział dziś na pytanie prejudycjalne polskiego sądu dotyczące sposobu opodatkowania VAT opłat komorniczych. TSUE opowiedział się za stanowiskiem niekorzystnym dla komorników, uznając, że VAT należny od ich usług znajduje się już w kwocie opłat egzekucyjnych, do pobierania których komornicy byli uprawnieni na mocy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (dalej: Poprzednia ustawa). W efekcie, ciężar VAT należnego od usług świadczonych w okresie od października 2015 r. do końca 2018 r. komornicy muszą ponieść z własnej kieszeni.

Trochę historii, czyli skąd wziął się cały spór?

Saga komornicza ciągnie się od czerwca 2015 r., kiedy to Minister Finansów wydał interpretację ogólną nr PT1.050.1.2015.LJU.19, w której uznał, że czynności wykonywane przez komorników sądowych stanowią podlegające VAT świadczenie usług za wynagrodzeniem. Jednocześnie, Minister uznał, że komornicy nie są organami władzy publicznej w rozumieniu ustawy o VAT, wskutek czego nie znajduje do nich zastosowania przewidziane dla takich organów wyłączenie z zakresu pojęcia podatnika VAT. W efekcie, od października 2015 r. komornicy zostali zobowiązani do wykazywania VAT należnego od świadczonych przez siebie usług. Minister zmienił tym samym długoletnią praktykę sankcjonowaną jego wcześniejszą interpretacją ogólną z lipca 2004 r.

Minister Finansów na poparcie swojego stanowiska wskazał orzeczenia TSUE, w których Trybunał dokonał oceny charakteru czynności podejmowanych przez komorników holenderskich (wyrok w sprawie 235/85 Komisja Wspólnot Europejskich przeciwko Królestwu Niderlandów) oraz słowackich (postanowienie w sprawie C-456/07 Karol Mihal). W obu przypadkach TSUE orzekł, że komornicy prowadzą działalność gospodarczą podlegającą VAT.

Jak można się było spodziewać, interpretacja ogólna z 2015 r. nie została radośnie przyjęta przez samorząd komorniczy. Wobec interpretacji podnoszono m.in. zarzut, że zasady egzekucji cywilnej nie są zharmonizowane w ramach UE, a więc nie jest dopuszczalne proste przełożenie tez TSUE z ww. spraw na sytuację polską. Samorząd wskazywał, że pozycja ustrojowa polskich komorników, wyznaczona ramami obowiązującej wówczas Poprzedniej ustawy, nie pozwalała uznać, że prowadzą oni działalność gospodarczą podlegającą VAT.

Mając na uwadze te wątpliwości, niektórzy komornicy wystąpili z wnioskami o wydanie interpretacji indywidualnej, by - po otrzymaniu niekorzystnej dla siebie interpretacji, podtrzymującej oczywiście podejście wynikające z interpretacji ogólnej - poddać nowe stanowisko Ministra kontroli sądowej. Wojewódzkie sądy administracyjne zaczęły wydawać rozbieżne wyroki, opowiadając się a to za stanowiskiem komorników (nie ma VAT), a to po stronie Ministra (VAT się należy). Wątpliwości przeciął w końcu Naczelny Sąd Administracyjny, który w marcu 2017 r. wydał uchwałę siedmiu sędziów (sygn. I FPS 8/16), opowiadającą się ostatecznie za opodatkowaniem VAT usług komorników.

Rozstrzygnięcie TSUE

Główny ciężar sporu przeniósł się więc na nowe pole – skoro bowiem nie dało się uniknąć obciążenia opłat komorniczych VAT, to należało ustalić kto ma ponieść ciężar tego podatku. Komornicy argumentowali, że VAT powinien być neutralny dla jego podatników – jest to w końcu podatek obciążający konsumpcję, a więc ciężar VAT nie powinien spoczywać na nich. Tym samym, zdaniem komorników, powinni być oni upoważnieni do powiększenia opłat egzekucyjnych wynikających z Poprzedniej ustawy o kwotę VAT, co skutkowałoby podwyższeniem kosztów egzekucji dla dłużników. Organy podatkowe przyjęły jednak stanowisko, że opłaty pobierane na mocy Poprzedniej ustawy stanowią kwotę brutto (tj. wartość należnego VAT znajduje się już w kwocie pobranej opłaty), co efektywnie zmniejszało kwotę zarobku komorników z tytułu wykonywanych czynności.

Stanowisko komorników nie znalazło jednak uznania ani u Naczelnego Sądu Administracyjnego (wyrok z maja 2017 r., sygn. I FSK 217/17), ani u Sądu Najwyższego (uchwała składu siedmiu sędziów SN z lipca 2017 r., sygn. akt III CZP 97/16). Najwyższe polskie instancje sądowe przyjęły, że komornicy sądowi nie mogą podwyższać opłat egzekucyjnych o VAT.

Ostatnią deską ratunku dla komorników wydawał się więc TSUE. Sąd rejonowy w Sopocie, rozpatrując zażalenie dłużnika na wysokość ustalonej przez komornika opłaty egzekucyjnej, powiększonej dodatkowo o VAT, zdecydował się skierować pytanie prejudycjalne do Luksemburga.

TSUE w dzisiejszym wyroku w sprawie C-214/18 uznał jednak, że polska praktyka nakazująca uznawać opłaty pobierane przez komorników za kwoty brutto jest zgodna z przepisami dyrektywy VAT.

W pierwszej kolejności TSUE podniósł, że ze względu na treść zadanego pytania prejudycjalnego przyjmuje za pewnik dla swoich rozważań, że polski komornik faktycznie jest podatnikiem VAT oraz że zgodnie z prawem krajowym komornik nie może podwyższyć pobieranych opłat o wartość VAT.

W tym świetle Trybunał zauważył, że dyrektywa VAT nie określa wprost, czy opłaty egzekucyjne pobierane przez komorników są kwotami netto, czy też brutto, a więc jest to kwestia pozostawiona uznaniu poszczególnych państw członkowskich. Skoro jednak na gruncie prawa polskiego nie można podwyższyć ustawowo określonych opłat o wartość VAT, to kwotę opłat trzeba potraktować jako zawierającą w sobie należny VAT. Z tej perspektywy, alternatywne rozwiązanie – czyli obliczenie VAT od kwoty opłaty egzekucyjnej traktowanej jako kwota netto – byłoby niezgodne z dyrektywą VAT, a dodatkowo byłoby jeszcze mniej korzystne dla samych komorników. W takiej sytuacji kwota VAT należnego byłaby bowiem jeszcze większa, a skoro na podstawie prawa krajowego komornicy nie mogą podwyższyć pobieranych opłat o kwotę VAT, to efektem takiego podejścia byłoby tylko dalsze powiększenie obciążającego komorników ciężaru VAT.

Jak więc widać, treść zadanego pytania ustawiła optykę sprawy w sposób bardzo niekorzystny dla komorników. Przyjmując za element stanu faktycznego brak możliwości podwyższenia krajowych opłat egzekucyjnych, wydaje się, że TSUE nie miał możliwości rozstrzygnąć sprawy inaczej. Trybunał uwzględnił aspekt „formalny” zasady neutralności, co jednak nie przełożyło się na jej aspekt „faktyczny”, na którym komornikom zależało najbardziej. VAT pozostaje dla komorników neutralny w rozumieniu dyrektywy VAT, bo otrzymują oni jego wartość od dłużników w kwocie opłaty egzekucyjnej. Okoliczność, że objęcie w Polsce opłat egzekucyjnych VAT nie było dla komorników faktycznie neutralne finansowo, gdyż spowodowało ich zubożenie w stosunku do stanu sprzed interpretacji ogólnej z 2015 r., nie było natomiast przesłanką, jaką TSUE mógł rozpatrywać, w szczególności w świetle tak sformułowanego pytania prejudycjalnego.

Co dalej?

W 2019 r. weszła w życie nowa ustawa z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych, która zastąpiła Poprzednią ustawę. Przebudowano model ustrojowy egzekucji sądowej, znacząco ograniczając komornikom samodzielność działania i wprost wskazując w art. 3 ust. 1 nowej ustawy, że komornik jest organem władzy publicznej w zakresie wykonywania czynności w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym. W rezultacie, w komunikacie z 31 grudnia 2018 r. Ministerstwo Finansów zapowiedziało wydanie nowej interpretacji ogólnej, w której miałoby potwierdzić brak opodatkowania VAT czynności wykonywanych przez komorników jako organy władzy publicznej. Mimo upływu kwartału nowego roku, MF dalej nie zrealizował swojej zapowiedzi, przez co komornicy niepobierający od stycznia 2019 r. VAT muszą na razie pozostawać w stanie niepewności.