W świecie coraz większych napięć geopolitycznych, rywalizacji technologicznej i wyścigu o zasoby, Europa staje przed koniecznością przedefiniowania swojego podejścia do konkurencyjności. W tym celu Komisja Europejska opracowała i ogłosiła 29 stycznia br. nową strategię mającą na celu wzmocnienie konkurencyjności Unii Europejskiej. Dokument zatytułowany "Kompas Konkurencyjności dla UE" (ang. Competitiveness Compass for the EU) wyznacza kierunki działań na najbliższe 5 lat, które mają pobudzić dynamikę gospodarczą Europy.
 

Kompas Konkurencyjności to kompleksowe podejście ustanawiające konkurencyjność jako jedną z nadrzędnych zasad działania UE. Ma on zapewnić wspólne ramy i strategiczną wizję, aby wszystkie polityki UE współdziałały na rzecz zwiększenia konkurencyjności. Dokument identyfikuje kluczowe obszary wymagające zmian i proponuje konkretne inicjatywy mające na celu poprawę pozycji gospodarczej Europy.

Kompas jest reakcją na rosnące wyzwania, takie jak spowolnienie wzrostu produktywności, zależność od zewnętrznych łańcuchów dostaw i malejąca innowacyjność w porównaniu do USA i Chin. Stanowi on również częściową odpowiedź na problemy zdiagnozowane i opisane w opublikowanym we wrześniu 2024 r. Raporcie Draghiego.

W ramach opublikowanego dzisiaj dokumentu Komisja Europejska wyznacza nową ścieżkę rozwoju UE opartą na trzech zasadniczych filarach: innowacjach, dekarbonizacji oraz wzmocnieniu jednolitego rynku.

Za warunek konieczny powodzenia działań przewidzianych w „Kompasie konkurencyjności UE” uznano dwa krytyczne aspekty, bez których nie będzie możliwym pełne zorientowanie unijnej gospodarki na konkurencyjność i podjęcie rywalizacji z gospodarkami amerykańską i chińską. Opisujemy je poniżej.

1. Uproszczenie i przyspieszenie otoczenia regulacyjnego

Komisja zobowiązuje się do wprowadzania uproszczeń, mających na celu osiągnięcie celów politycznych w najprostszy i najmniej uciążliwy sposób – w tym celu planowane jest m.in.:

  • zmniejszenie o 25% obowiązków sprawozdawczych dla firm (o 35% dla MŚP), m.in. w zakresie zrównoważonego finansowania, należytej staranności w zakresie zrównoważonego rozwoju, taksonomii czy RODO,
  • daleko idące uproszczenia w dostępie do funduszy UE (także na poziomie projektów typu IPCEI) oraz sposobie wydawania decyzji administracyjnych
  • wprowadzenie nowej definicji małych spółek o średniej kapitalizacji, co pozwoli około 31 000 firm w UE skorzystać z uproszczonych regulacji.

2. Lepsza koordynacja polityk na szczeblu unijnych i krajowym

Brak właściwej koordynacji pomiędzy państwami członkowskimi powoduje, że UE nie osiąga zadowalających efektów z działania jednolitego rynku. Poszczególnie kraje Wspólnoty prowadzą niezależne, a często nawet konkurencyjne względem siebie polityki przemysłowe i polityki w zakresie konkurencji.

Skokowe zwiększenie konkurencyjności UE nie może nastąpić bez większej koordynacji celów na poziomie wspólnotowym, dlatego KE zaproponuje nowe Narzędzie Koordynacji Konkurencyjności, aby zachęcić państwa członkowskie do działania w kluczowych obszarach konkurencyjności (także w ramach projektów IPCEI). Na pierwszy ogień działaniami tymi mają być objęte pilotażowo takie obszary jak infrastruktura energetyczna, infrastruktura cyfrowa, AI czy kluczowe zdolności produkcyjne (w tym leki o krytycznym znaczeniu).

Narzędzie to ma uzupełniać istniejące mechanizmy koordynacji polityki gospodarczej i inwestycyjnej, tworzone także w konstrukcjach zbliżonych do wdrażanej obecnie inicjatywy STEP.
 

Kluczowe filary "Kompasu Konkurencyjności UE"

Za trzy kluczowe imperatywy transformacji w celu zwiększenia konkurencyjności uznano z kolei – zgodnie z ustaleniami raportu Draghiego – następujące kwestie.

1. Zamknięcie luki innowacyjnej

Europa od lat zmaga się z przeregulowaniem. 2/3 unijnych przedsiębiorstw uznaje obciążenia regulacyjne za kluczową przeszkodę w długoterminowym rozwoju. Nowe podejście wymusza działania wykraczające poza dotychczasowe postulaty „ograniczania biurokracji” i „przyspieszenia procedur”. Tylko 1/3 europejskich patentów jest wykorzystywana komercyjnie.

W ramach Kompasu proponuje się m.in.:

  • strategię dla start-upów i scale-upów, aby usuwać bariery w rozwoju nowych przedsiębiorstw,
  • stworzenie jednolitego i zharmonizowanego systemu prawnego (tzw. 28th legal regime), który umożliwi korzystanie z tego samego zbioru przepisów wszędzie tam, gdzie firmy inwestują i prowadzą działalność na jednolitym rynku, zamiast stawiania czoła 27 odrębnym systemom prawnym,
  • inwestycje (także poprzez program inwestycyjny TechEU pod auspicjami EBI) w kluczowe technologie, takie jak AI, biotechnologia, zaawansowane materiały, technologie czystej energii, robotyka, technologie kosmiczne czy technologie kwantowe,
  • Akt o Europejskiej Przestrzeni Badawczej w celu wzmocnienia inwestycji w badania i rozwój oraz podniesienia ich do docelowego poziomu 3% PKB przy jednoczesnym większym ukierunkowaniu wsparcia badań na priorytety strategiczne, wzmocnieniu dostosowania priorytetów finansowania UE i państw członkowskich oraz wspierania przepływu wiedzy i talentów w całej Europie,
  • w ramach strategii Apply AI promowanie stosowania AI w zastosowaniach przemysłowych (produkcja, motoryzacja, energetyka, robotyka, farmacja, aeronautyka itp.),
  • Uproszczenie systemu regulacyjnego w obszarze AI, zaś w ramach strategii AI Continent uruchomienie inicjatywy "fabryki AI", mająca na celu zwiększenie mocy obliczeniowej Europy.

2. Wspólna mapa drogowa dla dekarbonizacji i konkurencyjności

Transformacja w kierunku gospodarki neutralnej klimatycznie może być silnikiem wzrostu, jeśli będzie dobrze skoordynowana z polityką przemysłową i handlową. Najważniejsze inicjatywy obejmują:

  • "Clean Industrial Deal" mający na celu uczynienie z UE atrakcyjnej lokalizacji dla produkcji, także dla sektorów energochłonnych (przystępna cenowo energia elektryczna, szerokie inwestycje w modernizację i rozbudowę infrastruktury energetycznej),
  • Plan na rzecz przystępnej energii (Affordable Energy Action Plan), który obniży koszty energii w Europie,
  • przyjęcie unijnego planu działań dla sektora motoryzacyjnego w obliczu wyzwań związanych z transformacją technologiczną sektora oraz w wymiarze infrastruktury umożliwiającej dalszy rozwój elektromobliności czy też motoryzacji opartej o paliwa odnawialne / niskoemisyjne,
  • Podkreślenie znaczenia gospodarki o obiegu zamkniętym i inicjatywy "Circular Economy Act" jako narzędzia wspierającego efektywność zasobów oraz redukcję odpadów.

3. Zwiększanie bezpieczeństwa i ograniczanie nadmiernych zależności

Zależność Europy od zewnętrznych dostawców kluczowych surowców i technologii stanowi poważne ryzyko. Kompas przewiduje:

  • dążenie do dywersyfikacji łańcuchów dostaw i zmniejszenia zależności od pojedynczych dostawców w kluczowych sektorach strategicznych,
  • utworzenie platformy wspólnych zakupów krytycznych surowców,
  • wdrożenie mechanizmów kontrolujących inwestycje zagraniczne i ograniczających praktyki subsydiowania przez kraje trzecie mające na celu ograniczenie nieuczciwej konkurencji i zapobieganiu globalnym nadwyżkom mocy produkcyjnych (przekładających się na agresywne strategie eksportowe),
  • przegląd dyrektywy w sprawie zamówień publicznych w celu wprowadzenia preferencji „europejskich” w krytycznych sektorach i technologiach,
  • wsparcie dla sektora obronnego i inwestycji w zaawansowane technologie wojskowe jako narzędzia budowy strategicznej autonomii UE.

W dokumencie określono również horyzontalne katalizatory konkurencyjności Unii Europejskiej. Należą do nich następujące kwestie.
 

1. Wzmocnienie jednolitego rynku

Mimo sukcesów w integracji gospodarczej, jednolity rynek wciąż zmaga się z barierami.

Plan zakłada:

  • modernizację ram zarządzania jednolitym rynkiem,
  • redukcję barier prawnych i uproszczenie standardów technicznych,
  • przyspieszenie procesów standaryzacyjnych w sektorach takich jak technologie cyfrowe, energia czy infrastruktura telekomunikacyjna.

2. Mobilizacja kapitału na inwestycje

Europa potrzebuje dodatkowych 750–800 miliardów euro rocznie na inwestycje w kluczowe obszary, takie jak infrastruktura, czysta transformacja, rozpowszechnianie technologii cyfrowych czy wreszcie  innowacje. Proponowane działania obejmują:

  • utworzenie Europejskiej Unii Oszczędności i Inwestycji, mobilizujących także kapitał wysokiego ryzyk,
  • większe zaangażowanie prywatnego kapitału w finansowanie innowacji (stopa oszczędności gospodarstw domowych w UE o 65% wyższa niż w USA),
  • efektywniejsze wykorzystanie budżetu UE poprzez konsolidację funduszy w ramach Europejskiego Funduszu Konkurencyjności oraz ukierunkowanie na technologie kluczowe.,
  • dalsze wzmacnianie roli EBI – rosnąca rola programów pożyczkowych, gwarancyjnych i instrumentów kapitałowych zwłaszcza w finansowaniu istotnych projektów infrastrukturalnych o wyższym poziomie ryzyka.

3. Rozwijanie umiejętności i zapewnienie sprawiedliwości społecznej

Luka kompetencyjna staje się coraz większym wyzwaniem – już dzisiaj 4/5 europejskie MŚP zgłasza trudności ze znalezieniem pracowników o odpowiednich umiejętnościach. W odpowiedzi Komisja Europejska proponuje:

  • budowę Unii Umiejętności, obejmującą strategiczny plan edukacji STEM, plan działania na rzecz umiejętności podstawowych, koncentrujący się na edukacji szkolnej, oraz europejską strategię na rzecz kształcenia i szkolenia zawodowego, a także plan rozwoju umiejętności młodzieży,
  • plan na rzecz jakości miejsc pracy, uwzględniający sprawiedliwe wynagrodzenia i równowagę życia zawodowego,
  • inicjatywę "Skills Portability Initiative", która ma ułatwić uznawanie kwalifikacji zawodowych na terenie całej UE.

"Kompas Konkurencyjności UE" to ambitna wizja Europy przyszłości – kontynentu, który inwestuje w innowacje, z powodzeniem przeprowadza zieloną transformację i zapewnia swoim obywatelom dobrobyt oraz jakość życia. Realizacja tej wizji wymaga współpracy na wszystkich poziomach – od instytucji unijnych, przez rządy narodowe, po biznes i obywateli. To moment, w którym Europa musi wybrać między wspólną działalnością na rzecz zrównoważonego dobrobytu a groźbą ekonomicznego zastoju.